Psikolojinin Amaçları Nelerdir? | Psikolojinin 4 Temel Amacı

Biyolojik ve soysal bir varlık olan insan çevresi ile olan uyumu ölçüsünde dengeli bir gelişim seyredebilmektedir. Psikoloji bilimi de bu bağlamda elde ettiği yasaları bireylere uygulayarak onların davranışlarını açıklayabilmek, öncesini kestirebilmek ve kontrol edebilmek gibi önemli bazı amaçları bünyesinde barındırmaktadır. Bu amaçlar, bireyin gelişim ve uyum sürecinde yardımcı olabilecek önemli bir etkiye sahiptir. Bilindiği üzere, günümüzde psikoloji biliminin bulgularından farklı alanlarda yararlanılabilinmektedir. Bu alanları eğitim, tıp, endüstri, ekonomi, sosyoloji ve felsefe gibi geniş bir platform dâhilinde düşünebiliriz. Bu alanlarda psikolojik bilgilerin kullanımı bireylerin daha başarılı olmasını sağlamaktır.

Psikolojinin amaçları öncelikli olarak insan davranışlarını tanımlamaktadır. Bu tanımlama ışığında değineceğimiz psikolojinin temel amaçlarının birbirinden farklı olduğu ve her birinin bir süreci yönettiği göz ardı edilmemelidir.

Psikolojinin 4 (dört) temel amacını şu şekilde sıralamak mümkündür:

• İnsan davranışlarını betimleme,
• İnsan davranışlarını anlama ve açıklama,
• İnsan davranışlarını önceden kestirebilme yani yordama,
• İnsan davranışlarını etkileyebilme ve kontrol etme.

Psikolojinin Amaçlarından Betimleme Nedir?

Betimleme, var olan olgunun portresini çizmektir. Psikoloji, incelenen davranışların işe vuruk tanımlamasını yaparak var olan davranışların portresini çizer, değişkenleri ve değişkenlerin varlık düzeylerini belirler (Amado, 2002). Böylece, incelenen davranışların ölçülmesi için gerekli olan nesnellik sağlanmış olur.

Örneğin, ruhsal bozuklukların işe vuruk tanımlamalarının yapıldığı DSM IV, mevcut bir takım davranışlara hem kriter sağlamış ve nesnellik kazandırmış, hem de mevcut davranışların varlık düzeylerini belirlemiştir.

Psikolojinin Amaçlarından Anlama ve Açıklama Nedir?

Psikoloji bilimi gözlenen bir davranışa ilişkin olarak ‘neden?’ sorusunu sorar ve bu soruyu yanıtlamak için, olgunun ortaya çıkmasındaki öncülleri ya da onunla birlikte yer alan değişkenleri nesnel ve sistematik bir biçimde araştırır (Coştur, b.t.).

Bu açıklamalar, tümdengelimci ve tümevarımcı olmak üzere ikiye ayrılabilir.

• Tümdengelimci yaklaşımı, doğru olduğu kabul edilen bir kuramdan hareket edilerek tekil olayların açıklanması olarak tanımlayabiliriz. Örneğin, kuramsal fizikte suyun kaldırma kuvvetini ele alacak olursak, aksi ispatlanıncaya kadar suyun öz kütlesinden büyük öz kütleye sahip cisimlerin her durumda ve her zaman suda batacakları hipotezi tümdengelimci bir yaklaşımı ifade eder.

• Tümevarımcı yaklaşım ise, tekil olaylardan hareket edilerek yapılan genellemelerdir; ancak yapılan genelleme olayların büyük bir kısmı için doğrudur. Örneğin, ‘Çocuklarda, engellenme, saldırgan davranışa neden olur’ hipotezinin doğruluğu, deneysel olarak pek çok durumda kanıtlanmıştır.

Psikolojinin Amaçlarından Yordama Nedir?

Yordama, olayları önceden tahmin edebilme becerisidir. Değişkenlerin gerektirdiği bir olay, doğru olduğu varsayılan kuramlar ve genellemeler temelinde tahmin edilebilir ve yapılan yordamalar, o kuram ya da genellemenin gücünü gösterir.

Örneğin, sistematik duyarsızlaştırma tekniğini kullanan davranışçı bir terapist kullandığı terapi modelinin etkililiğini yordamak zorundadır.

İlginizi Çekebilir: Eğitimin Amacı

Psikolojinin Amaçlarından Etkileyebilme ve Kontrol Etme Nedir?

Kontrol, olguları belirleyen koşulların manipülasyonu ile üretilen bilgilerin pratiğe geçirilmesini ve doğa ve toplum olaylarının denetim altına alınmasını amaçlar (Karasar, 2000). Davranışı ortaya çıkaran değişkenler üzerinde manipülasyonlar yaparak davranış üzerinde kontrol sağlamak amacıyla kullanılır. Örneğin, psikolojide insan algısı üzerine yapılan çalışmalarla eğer uyaranların algılanmasında uyarıcının konumunun ve boyutunun önemli olduğu bilgisi elde edilirse, trafik işaretlerinin boyutunun ve konumunun değişimlenmesiyle sürücülerin dikkatinin kontrol edilmesi sağlanabilir.

Örnek Soru Türleri:

1-Hangisinde Psikolojinin Temel Amaçları tam olarak verilmiştir?

• A)     Betimleme-Açıklama-Yordama-Kontrol Etme
• B)     İnceleme-Betimleme-Düşünme-Analiz Etme
• C)     Hatırlama-Yordama-Kontrol Etme-Açıklama
• D)     İzleme-Gözlem-Anlatma-Kontrol Etme
• E)     Karar Verme-Betimleme-Yordama-Açıklama

(Cevap: A)

2-Aşağıdakilerden Hangisi Psikolojinin Amaçlarından Biri Değildir?

• A)     İnsan davranışlarını kontrol etme
• B)     İnsan davranışlarını betimleme
• C)     Hayvan davranışlarını yordama
• D)     İnsan davranışlarını açıklama
• E)     İnsan davranışlarını yargılama

(Cevap: E)

Kaynak

• Amado, S. (2002). Araştırma teknikleri. Yayınlanmamış ders notları.
• Coştur, R. (b.t.). Araştırma teknikleri. Yayınlanmamış ders notları.
• Karasar, N. (2000). Bilimsel araştırma yöntemi (10. Baskı). Ankara: Nobel Yayınevi.

İlginizi Çekebilir: Öğrenme Psikolojisi