Makyavelizm, ahlakı siyasetten ayıran ve faydacı bir tavrı merkeze alan politik düşünce biçiminin sonucudur. Gündelik veyahut politik temelli davranışlar doğrultusunda menfaati/çıkarı referans alan felsefi bir yaklaşıma tekabül eder. Bu bağlamda iktidar elde etmenin ya da elde bulunan iktidarın sürdürülebilirliği adına salt iyi pratikler ütopik kabuldür. Niccolò Machiavelli tarafından ortaya atılan ve ilk kez Prens kitabında rastladığımız makyavelizm, devlet yönetiminde kullanılabilen bir düşünce yaklaşımıdır.
Halk deyimi ile ”Menfaatçi yaklaşım” olarak ifade edilebilen bu felsefi yaklaşımda devlet yöneticileri faydası ve menfaati için çalışır ve makamında ahlaktan gittikçe uzaklaşır.
Başlıklar
Makyavelizm Felsefesi
Makyavelizm yaklaşımının özünde insan doğasının kötü olduğuna yönelik inanç vardır. Bu bağlamda insan iktidarı elinde tutmayı arayan bir varlıktır. Makyavelizm felsefesi gerçekte olup bitenlere dayanmaktadır. Machiavelli’ye göre elde edilen nihai sonuç, o sonucun nasıl elde edileceği değil; elde edilmiş olmasıdır.
Makyavelist felsefe açısından virtu ve fortuna kavramları önemlidir. Virtu, erdem daha başka deyişle insanın yaratıcı enerjisini harekete geçiren güç, beceri, kurnazlık anlamına gelir.Fortuna, yazgı veya talih manasına denk düşer. Denilebilir ki insan sadece yazgısına başvurduğu vakit başarılı olmak durumunda değildir. Aynı zamanda yaratıcı enerjiyi harekete geçiren duygular aracılığıyla ile de başarılı olabilir. Örneğin; bir siyasetçi ya da yönetici toplumu korumak amacıyla savaşa başvurursa bu felsefi yaklaşım açısından erdemli bir davranış kabul edilir.
Bu felsefi yaklaşım siyasetle birlikte ele alınabilmektedir. Makyavelist politika anlayışında prens için her şey mubahtır düşüncesi mevcuttur. Dolayısıyla toplumda zengin ve yoksul kesimler arasında denge daima bulunmalıdır. Prens dindar olmadığı halde dindar gözükmelidir. Zira din kurumu halk için en önemli kurumlardan birisidir. Bu bağlamda hükümdar birtakım ahlaksızlıklar gerçekleştirse dahi ahlaklı görünmelidir.
Bir prens daima kendi kararlarını alabilir nitelikte olmalıdır. İdeal prens hem sevilen hem korkulan kişi olmalıdır. Devletin iyi yönetimi ve devamlılığı için güç hareket ettirici unsurdur. Tüm bunların özünde yatan temel düşünce devletçi bir tavır içermektedir.
Osmanlı’da Makyavelizm Nedir?
Osmanlı İmparatorluğu’nun siyaset çerçevesinde önemli referansı İslamiyet’tir. Dolayısıyla ahlak ve etik anlayışı da bu bağlamda oluşmaktadır. Dolayısıyla Makyavelist tabirle halkın gözünü boyama prensibinden oldukça uzaktır.Toplumsal bütünlük için uzlaşımcı bir tavır sergiler. Makyavelist yaklaşım ahlak ve siyasetin birbirinden kopuşunu temsil eder. Buna mukabil Osmanlı’da iç içe olduğu bir manzara sergilenmiştir.
Makyavelist yaklaşıma göre mevcut din anlayışı; insanların yozlaşacağına inanır. Semavi dinlerin öte-dünya anlayışı insanları bu dünyadan soyutlar ve çalışmaktan alıkoyar. Politik birlik açısından zarar verir. Daha başka bir ifadeyle politikayı görmezden gelen din merkezli anlayışın saf dışı bırakılması gerekliliğine vurgu yapar. Yani ruhani ve cismani dünyaların ayrımını savunur. Oysaki Osmanlı nezdinde din; siyasi kurum dahil gündelik yaşam pratiklerinde olumlu anlamda bir işlev görmektedir. Dolayısıyla Makyavelizm bu anlamda da karşılık bulamamıştır.
Makyavelist Kime Denir?
Makyavelizm düşünce akımının takipçilerine tekabül eder. Makyavelist bireylerin psikolojik anlamda güç unsuruna önem verdikleri görülmektedir. Öte yandan politik anlamda şiddeti gerekli bulsalar da yeterli bulmamaktadırlar. Bu kapsamda aslan ve tilki metaforu anlaşılmaya muktedir bir konumdadır. Prens gerektiği takdirde hem aslan hem tilki olmalıdır; her şeyin mubah görüldüğü noktada şiddet yerine neyin daha iyi sonuç vereceğini bilmelidir.
Yararlı dış görünüşler sergilemenin fayda sağlamak dışında her durumda etik ve moral davranışlara uygun davranmanın tehlikeli sayılan bir yönü vardır. Mevzubahis insan olduğu vakit salt iyiliğin yıkıma götüreceği inancı vardır. Dolayısıyla makyavelist kimseler için iyiye ulaşma uğruna manipülatif, soğuk ve faydacı pratikler yaşam felsefelerine sirayet etmiştir.
Makyavelizm Kim Tarafından Ortaya Atıldı?
Batı Siyaseti Tarihi’nde önemli ve hala dahi tartışmalı konuma sahip İtalyan düşünür Niccolo Machiavelli tarafından ortaya atılmıştır. Machiavelli’nin yaşadığı dönemde Floransa’da ve diğer şehirlerde tanıklık ettiği savaşlar bu yaklaşımına ulaşmasındaki en önemli yaşadığı etkenlerdir. Buradan hareketle Machiavelli’de politik belirsizliği ortadan kaldırma isteği taşır. Makyavelizm akımının doğmasına sebebiyet veren Prens adlı eserini bu nedenle ele alır.
Machiavelli’nin tartışmalı konumu onun insan doğasındaki kabulünden hareketle çıkarlar uğruna ahlakı dışarıda tutmasından kaynaklıdır. Onun yaklaşımı realiteden izler taşır fakat etik konusunda yüceltmemektedir. Bir toplumda iyi yasalar bulunmalıdır. Bunun için toplumu güçlü kılacak orduya, askere ve silahlara ihtiyaç vardır. Bu çerçevede Machiavelli ulus-devlet kurucularının öncülerinden sayılmaktadır. Ona göre Cumhuriyet ‘’kurucu şiddet’’ ile tesis edilebilir.
Kaynakça:
Abramson,Jeffrey (2013), Minerva’nın Baykuşu, Çvr. İbrahim Yıldız, Dipnot Yayınları, Ankara
