Thorstein Veblen, 30 Temmuz 1857’de Wiscosin’de bir çiftlikte dünyaya gelmiştir. Babasının papazlık için uygun biri olduğunu düşünmesi sonucu Thostein Veblen Carleton Koleji’nde eğitim görmeye başlamıştır. Gelişmesi üzerinde etkili olan burada gördüğü eğitim değil büyük oranla kendi okumaları etkili olmuştur. Okuduğu okuldan sadece bir fakülte üyesinden etkilenmiştir o isim de John Bates Clark’tır.
Carleton kolejinden mezun olduktan sonra Monona Akademisi’nde hocalık yapmıştır. İlk eğitim verdiği Monona Akademisi’nde tecrübe edindikten sonra John Hopkins Üniversitesi ve Yale Üniversitesi’nde diploma sonrası eğitimini ekonomi alanında yapmıştır. 1884 yılında ise Yale Üniversitesi’nde hazırlamış olduğu tez ile doktora yapmıştır. 1900 yılında doçentlik yaptığı Chicago Üniversitesi’nde ilk unvanını almıştır. Chicago Üniversite’ndeyken ünlü akademik iktisat dergisi olan ‘’Journal Of Political Economy’’ dergisinde editörlük yapmıştır. Aynı zamanda The Theory of the LeisureClass (Aylak Sınıfın Teorisi) ve The Theory of Business Enterprise (İşletme Girişimi Teorisi) isimli kitaplarını yayımlamıştır.
Başlıklar
Thorstein Veblen Sosyolojisi
- Thorstein Veblen bireylerin ekonomik davranış ve özgürlükleri çerçevesinde içinde bulunmuş olduğu toplumsal bağlam açısından çözümlemeler yapılması gerektiğini savunmuştur.
- Veblen, tarih dışında kalmış yasalar, faydacı yasalara bağlı eskide kalmış bir ekonomi sistemine karşı bir duruş sergilemiştir.
- Veblenin anlayışı tarihsel, evrimsel ve insanın aktivitesini kavramasına dayanan bir ekonomi oluşturmaktır. Bireyleri sadece arzularından ibaret görmemiştir. Bireylerin bir şeyler yapmaları, faaliyet içerisinde geliştirme ve ifade etmeyi amaçlayan uyumlu yapıda olmaları gerektiğini dile getirmiştir. (A.g.e., s. 233)
- Veblen de Spencer ve Darwin’in evrim teorisindeki gibi insalığın evrimini çevreye seçici uyum süreci olarak açıklamıştır. Veblen’e göre tarihsel evrimin hedefi yoktur. İnsan evriminin teknolojik gelişmeler, keşifler ve bunların kullanımının oluşturduğunu söylemiştir. Bunlara bağlı olarak bireyin teknolojik ve ekonomik durumunun ne yönde olduğu bireyin bakış açısını, düşüncesini vetoplum içindeki yerini belirlediğini savunmuştur. Topluluklar bu şekilde doğadan elde ettikleri geçim mücadelesiyle içide bulundukları görenekler, alışkanlıklar, eylemler ve düşünceler de gelişmektedir. Gelişen eylemler, gelenek ve görenekler doğrultusundazamanla kendi kendilerine oluşturdukları ve üyesi oldukları topum yapısında kurumsal kalıplar meydana gelmiştir. Yani kurumlar toplum tarafından uygun görülen gelenek, görenek ve alışkanlardan ortaya çıkmıştır.
- ‘’ Kurumun özelliği, alışkanlık ve genel kabul tarafından sorgulamaksızın benimsenen ve vazgeçilmez hale gelen bir gelenek olmasıdır.’’ (Thorstein Veblen, AbsenteeOwnership)
- Veblen evrimi dört aşamada ele almıştır: Yaban ekonomi(neolitik zamanın), aylak sın sınıfın ortaya çıktığı barbar ekonomi, el işi ekonomisinin modern dönemi ve makineleşmeye bağlı modern dönem.
- Yaban ekonomide neolotik zamanlardaki barışçıl ekonomi yer almaktadır.
- Barbar ekonomide refah seviyesi, mülkiyet, erkeklere özel zanaat ve aylak sınıfın ortaya çıktığı başlangıç yer almaktadır.
- Üçüncü olarak el işi ekonomisi de modern öncesi dönemde hakimdir.
- Son olarak modern dönem ise makinenin hakimiyetine dayanmaktadır.
- Veblen’in evrimsel aşamalarla ilgili kuramı antropolojideki çalışmalara hala yardımcı olmaktadır.
Thorstein Veblen Aylak Sınıf Teorisi Nedir?
Aylak sınıf terimi Thorstein Veblen tarafından kullanılmış bir terimdir. Bu terimin ortaya çıkışı ABD’de işveren sınıf içerisinde ‘aylak’ olarak tabir ettiği sınıfın gösteriş boyutundaki tüketimi ile olmuştur. Veblen’e göre bireyin kendini konumundan daha üst sınıflara kanıtlama ve oraya ait olma hissiyle gösterişçi tüketim olgusu ortaya çıkmıştır. Gösterişçi tüketim olgusu ile beraber Veblen’in aylak sınıf olarak tanımlamış olduğu değerli mallara gereğinden fazla bağlılık ve gereğinden fazla değer biçerek saygınlık kazanmaya çalışan bir sınıf da beraberinde ortaya çıkmıştır. Veblen’e göre aylak sınıfındaki bireylerin düşüncesi tüketim arttıkça modernliğin de artacağı yönünde bir düşüncedir. Aylak sınıf olarak tanımlanan kesim saygınlık kazanmak, statüelde etmek ve hatta kıskandırmak adına sürekli olarak sahip olduklarının daha fazlasını elde etmek amacıyla çılgın bir tüketim halindedirler. Veblen aylak sınıf üretmeyen ama tüketen kesim olarak özetler.
Aylak sınıflardan verilebilecek en iyi örnek barbarlığın yüksek olduğu toplumlarda (Feodal Avrupa, Feodal Japonya) görüldüğünü söylemiştir. Ayrıca Veblen’e göre aylak sınıfın ortaya çıkması mülkiyetin ortaya çıkmasıyla paraleldir.
Keşfedin: Michel Foucault
Veblen Gösterişçi Tüketim Kavramı
Gösterişçi tüketim kavramı bireylerin diğer insanlara karşı saygı kazanmak, statü ve prestijini kanıtlamak için sürekli olarak tüketmesini açıklayan kavramdır. Bireyler, pahalı ve en iyi şeyleri tüketerek bir nevi güç gösterisi yaparlar. Bu bireyler en iyi şeylerin en pahalı şeyler olduğunu düşündüklerinden dolayı sürekli olarak daha iyisini elde etmek için uğraşırlar. Veblen tüketimin, hayatta kalmanın dışında daha ileri noktalara gitmesi durumunu toplumsal bir sorun olarak görmüştür. Veblen’in gösterişçi tüketim kavramı ile ortaya çıkan aylak sınıfı hakkındaki düşüncelerini bu sözlerle aktarmıştır: ‘’Çalışmayan kesimin hayırsever centilmenleri yiyecek, barınma, uyuşturucu, giyim, hizmet, eğlence gibi her şeyin en iyisini ve en pahalısını tüketirler. Ancak bu centilmenlerin, her şeyin iyisini özgürce tüketme zorunlulukları ile yakından ilişkili olarak, bunları en iyi şekilde nasıl sergileyeceklerini bilme zorunlulukları da vardır. Boş vakitlerde onların dolu hayatları gerektiği gibi yaşanmalıdır. Boş zaman başarının en büyük simgesidir. Soylu tavırları ve yaşam tarzları ile gösterişçi işsizlikleri ve gösterişçi tüketim standartları uyum içinde olmalıdır. Bu sınıf evlerini, iş yerlerini, eşlerini ve kız çocuklarını, zenginlikleri ve güçlerini sergileyecek araç olarak görmüştür. Nesnelerin müsrifçe tüketimi, imtiyaz ve asilliğin işaretleridir. Doğal olarak hayatın lüks ve konforlu nesneleri aylak sınıfa aittir.’’
İlginizi Çekebilir: Sosyolojinin İsim Babası
Toplumsal Değişim Kuramı
Veblen toplumsal değişim kuramında tarihin teknolojik değişimleri ve topluma etkisini açıklamıştır. Veblen’e göre bir toplumun teknolojik gelişmelere olan hakimiyeti o topluluğun kaderini ve gelişmesini etkilemektedir. Bu değişim doğrudan değildir; Veblen’e göre yeni bir teknolojik değişim beraberinde hukuk, eğitim gibi alanlara yenilik getirmez aksine eski kurumlara meydan okur. ‘’Kurumlar geçmiş sürecin ürünüdürler, geçmiş koşullara uyum göstermişlerdir ve bu yüzden hiçbir zaman şimdinin gereklilikleriyle tam olarak uyumlu değillerdir. ‘’
Veblen eskiden yeniye geçişte toplumsal çelişkilerin daha çok kuvvetlendiğini düşünmüştür. Karl Marx’tan ayrıldığı nokta ise Veblen’in teknolojinin gelişmesiyle eski kurumların bu değişim ile çatışma halinde olmasını tarihin biçimlendirici gücü olarak görmesidir. Ayrıca Veblen teknolojinin yerli bir şekilde geliştirilmesinden çok ödünç alınması gerektiğine vurgu yapmıştır. Geliştirme aşamaları sıkıntılı ve uzun olabileceğinden ödünç teknolojiyi kullanmak hazır ve hatasız olduğundan daha mantıklıdır. Ödünç alma; ödünç alan ülkenin gelişimini hızlandırırken ödünç alınan ülkenin rekabetinde düşüşlere neden olabilir. Bu durum öncü olmanın cezası gibidir.
Keşfedin: Pierre Bourdieu Sosyolojisi
Veblen’in Talep Eğrisi Neyi Gösterir?
Talep eğrisi veya Veblen etkisi olarak bilinen bu kavram Thorstein Veblen tarafından kazandırılmış bir kavramdır. Veblen’in talep eğrisi kuramına göre bir ürünün fiyatı arttıkça paralel bir şekilde ürünün talep görme oranı da artmaktadır. Yani pahalı ürünler insanlar tarafından daha çok tercih edilmektedir. Talep eğrisi ile birlikte gösterişçi tüketim ve aylak sınıfı daha anlaşılabilirdir. Gösterişçi tüketim yapan aylak sınıf, talep eğrisi teorisine göre pahalı ürünleri tercih ederek güç, zenginlik, statü gösterişi yaparlar.
Gösteriş Etkisi Hangi İktisatçı Tarafından Ortaya Atılmıştır?
Gösteriş etkisi/gösteriş tüketimi kavramını ortaya atan iktisatçı Thorstein Veblen’dir. Thorstein Veblen gösteriş etkisini sanayi devrimindeki sınıf değişimi yapan, sonradan görme olarak tabir edilen zenginlerin şatafatlı ve lüks tüketimlerini açıklamak için geliştirmiş olduğu kavramdır.
Thorstein Veblen Özet
- Amerika’da dünyaya gelmiş iktisatçı, sosyolog ve akademisyendir.
- Gösterişçi tüketim kavramını kazandırmıştır.
- Aylak sınıf teorisi ile tüketim üzerinde incelemeler yapmıştır.
- İşlevsel çözümlemeler yapmıştır. (özellikle gösterişçi tüketim kavramını açıklarken altında yatan diğer işlevleri ortaya çıkarmayı amaçlamıştır.)
- Toplumsal değişim kuramını teknoloji ile ele almıştır.
- Modern kültür üzerinde durmuştur.
- Kurumlara önem vermiştir.
İlginizi Çekebilir: Alvin Toffler
Kaynak: Lewis A. Coser Sosyolojik Düşüncenin Ustaları
