1.Giriş
Toplum yapısı ve medyanın etkileşimi mutlaktır. Bu etkileşimi biraz daha açmak gerekirse; medyanın kullandığı iletilerde toplumsal yapıdan etkilendiği ve toplumunda aynı düzen içinde medyanın iletilerinden etkilenme durumu bir döngüyü ortaya çıkarır. Bu çalışmanın amacı, toplum ve medyanın etkileşimi irdelenirken toplumsal cinsiyet rollerinin kadına yüklediği aile içi vasfı dizi analizleriyle açıklamaktır.
Başlıklar
Dizilerin Toplum Üzerindeki Etkisi
Görüntü ve sese dayalı iletişim kanallarıyla sunulan dizilerin iki duyu organına aynı anda hitap etmesi bakımından inandırıcılıkları oldukça yüksektir. Televizyon izleme oranları göz gönünde bulundurulduğunda oranlarda dizilerin payı oldukça yüksektir. Sadece televizyon dizileri değil internet dizileri de son 5 yıldır gündemdedir.
İnsanlar izledikleri dizilerdeki karakterle kendi aralarında bir bağ kurarlar ve o karakteri benimserler fakat bu durum zaman zaman fanatiklik diyebileceğimiz aşrı tepkilere yol açmaktadır. Tezimizi somutlaştırmak gerekirse; Adının Feriha Koydum dizisinde Feriha karakterini seven, fanatik haline gelen izleyicilerin diziyi içselleştirip dizide Feriha’nın düşmanı olan Hande karakterine hayat veren Ceyda Ateş’e yönelik rahatsız edici söylem ve eylemlerde bulundukları gözlemlenmiştir. Bunun yanı sıra dizideki karakterle kendi aralarında bağ kurmaları karakter gibi davranmalarına yol açar. Bu duruma örnek vermek gerekirse; Çukur dizinde Yamaç karakterini benimseyen birinin karakterin konuşma şeklini benimsediği dizideki gibi şiddet içerikli eylemlere girdiği gözlemlenmiştir.
Dizinin kurgusundan müziklerine kadar birçok özelliği izleyici kitlesini etkilemektedir. Daha önce de bahsettiğimiz gibi diziler toplumu yansıtır ve toplum da bağ kurduğu dizileri içselleştirip bir döngüye girer. Avrupa Yakası’ndaki Volkan karakteri toplumdaki kardeşini koruyan, kısıtlayan abi karakterine örneklem oluştururken Volkan karakteriyle kendi arasında bağ kuran izleyici, karakterinin kinayeli özelliklerini dâhi benimser ve kendinde gösterir.
Dizilerde izleyiciler açık veya örtük birçok mesaja maruz kalır. Açık mesajlar söylemlerle kendini daha çok belli ederken örtük mesajlar ise karakterin özelliklerinde saklanır. Örneğin; Jet Sosyete dizisinin 3 sezonun 22. bölümünde “kadına şiddete hayır” mesajı açık olarak verilirken(https://youtu.be/f2RAgUq_trs) aynı dizinin 3. Sezonun 14. bölümünde toplumun yaşadığı korona virüsün hayatı ekonomik olarak etkilemesi örtük bir mesaj olarak verilmiştir. (https://youtu.be/wfbCdIANn_o) Bunun yanında bir karakteri sevdirmek ya da aynı şekilde o karakterden nefret ettirmek dizinin kurgusuyla çok kolay sağlanmaktadır.
Toplumsal Cinsiyet Rolleri ve Kadın
Geleneksel anlamda bakıldığında kadın ve erkeğin kişilik özellikleri, sorumlulukları ve rolleri olarak tanımlanan toplumsal cinsiyet biyolojik olarak değil, toplumun bireyi nasıl gördüğü ve nasıl görmek istediğiyle ortaya çıkar.
Toplumsal cinsiyetin içinde yer alan toplumsal cinsiyet rolleri ise kadın ve erkeğin kabul edilen rollerini kapsamaktadır. Kültürel ve sosyal olarak kadın ve erkeğe uygun görülen özellik ve davranışları belirtir. Toplumsal cinsiyet rolleri, toplumsal yaşamda, çalışma alanında ve evlilik ve aile yaşamında kendini gösterir. Bu çalışmada toplumsal cinsiyet rollerinin evlilik ve aile ile ilişkisini analiz edeceğiz.
Kadına yüklenen ev içi ve ev eksenli birtakım özellik ve sorumluluklar mevcuttur. Bunlara örnek vermek gerekirse; heteroseksüel bir evlilikte eşlerinin ikisinin de çalışmasına karşın kimin işi daha yoğun ve yorucu fark etmeksizin ev işleri ve yemek gibi sorumlulukların kadına atfedilmesi, eşlerin çocuk sahibi olduktan sonra çocuğa bakma ve çocuğu büyütme görevlerinin kadına yüklenmesi, eğer eşlerden sadece birinin çalışmasını gerektiren durumlarda evde kalacak tarafın kadın olması vb. durumlar örnek verilebilir. Aile içinde yetiştirilen kız çocuklarının özel bölgeleri “ayıp” olarak adlandırılırken erkek çocuklarından özel bölgelerini sürekli gösterilmesinin istenmesi gibi durumlar toplumsal cinsiyet rollerini çocukken benimsetmeye yol açar. Örneğin; aile büyüklerinin sofrayı hazırlarken veya sofrayı toplarken kız çocuktan yardım istemesine karşın erkek çocuğa sadece yemek yeme sorumluluğunun verilmesi gibi.
Toplumsal cinsiyet rolleri her ne kadar normalleştirilmeye çalışılsa da asıl olan bireylerin kişisel özelliklerine ket vurduğu kişileri kısıtladığıdır. Kadınlara ev işlerini yapma, annelik gibi vasıflar yüklerken erkeğe de evi maddi olarak geçindirme sorumluluklarını bireylerin kişisel istek ve özelliklerine dikkat etmeksizin verir.
Toplumsal Cinsiyet Rolleri ve Diziler
Toplumsal cinsiyet rollerinin dizilere etkisi oldukça fazladır aynı durum dizilerdeki toplumsal cinsiyet rollerinin topluma etkisiyle doğru orantılıdır. Bu bölümde toplumsal cinsiyet rollerinin dizilere nasıl yansıdığı kadının evlilikte ve ev içindeki vasfına örnekler vererek analiz edeceğiz.
4.1 Aşk 101 Dizi Analizi
Burcu öğretmen olarak izleyici kitlesiyle buluşan karakterin daha yeni nişanlandığı görünür. Nişanlısı ataerkil toplumsal cinsiyet rollerinin hepsini benimseyip kadından aynı şeyi beklemektedir. İşten yeni gelen Burcu öğretmenden yemek hazırlamasını istemesi, kendisinin bir yumurtayı dâhi kıramadığını ve evleneceği için öğrenmesinin de bir anlamı olmadığını belirtmesi kadına yüklenen ev içi sorumlulukları oldukça açık göstermektedir. Erkeğin çalışmaması kadının ise bütün gün çalışmasına karşın meyve soyma işleminin bile kadının sorumluluğu olarak görülmesi toplumsal cinsiyet rollerinin tamamen ışığında bir etkidir.
Bir sonraki bölümlerde görüldüğü üzere Burcu öğretmen ayrılmak istediğini belirtiğinde bu durumun mümkün olmadığı kadının ayrılamayacağı vurgulanmaktadır, çünkü aileler artık birlikte olduklarından haberdardır ve kadının ayrılmak istemesine karşı erkeğin tutumu ayrılma hakkında kadında olmadığına vurgu yapar. Burcu öğretmenin nişanlısının: “Seni gezdirmediğim için mi böyle yapıyorsun?” şeklinde bir söylemde bulunmasını kadının tek başına istediği yere gidemeyeceği, adeta bir çanta gibi erkeğin onu gezdirmesi gerektiği yargısını ortaya çıkarır.
(https://www.instagram.com/tv/CAK9xNbgL58/?utm_source=ig_web_copy_link)
4.2 Jet Sosyete Dizi Analizi
Dizide gördüğümüz Yaşar karakterinin 2. Sezonun 34. bölümünde işten istifa etmesiyle bütün ev halkının çalışmaya yaşar da ev işlerini yapmaya başlar. Yaşar’ın bu ev işlerinde başarılı olmaması ev işlerinin kadınların bir göreviymiş gibi gösterilir. Bunun yanında Yaşar ev işlerini yaparken feminen bir hâl alır. Yaşar’ın kızına “Haydi kızım, bir kız gibi bulaşıkları yıka!” demesi kadına atfedilen ev işlerine bir örnektir. Bölümün sonunda Yaşar’ın ev işlerinde eşinin de çalışma hayatında başarılı olmaması toplumsal cinsiyet rollerinin aile içindeki iş bölümüne örnektir.
(https://youtu.be/Z-jQWU15Lt4)
4.3 Avrupa Yakası Dizi Analizi
Aslı’nın bütün işlerini Osman’ın yapması, alınan bütün kararlara Osman’ın müdahale etmesi çiftler arasındaki toplumsal cinsiyet rollerine örnek verilir. Bu duruma Aslı’nın yiyeceği yemeye kadar Osman’ın karar vermesi örnek verilir. Aslı’nın bu durumu benimseyip güçsüz görünüp Osman’ı etkileme girişimi zamanla Aslı’nın hiçbir şeye tek başına kara verememesine ve hiçbir işi tek başına yapamamasına yol açar. Bu bölümde toplumsal cinsiyet rollerinden aile içi kadının vasfına kinayeli bir dokundurma mevcuttur.
(https://youtu.be/X189pdWjRjA)
4.4 Yalan Dünya Dizi Analizi
Dizide Gülistan oğlunun kız arkadaşı eylemi “kız” gibi görünmesi için şekle sokmaya çalışır. Kıyafetlerini değiştirmesini isteyerek etek vs. tarzı kıyafetler giydirir. Mutfak işlerinde Eylem’in başarısız olması Gülistan’a göre doğru değildir ve ona yemek yapmayı öğretir. Kızlar küfür etmez, kızlar böyle oturmaz şeklinde eyleme ne yapması gerektiğini gösterir. Bu bölümde kadınların nasıl olması gerektiği kinayeli bir şekilde seyirciye sunulmuştur.
(https://youtu.be/qgeBrVk3vlI)
5.Sonuç
Bu araştırmalarda toplumsal cinsiyet rollerinden kadının aile içindeki vasfının dizilere yansıması analiz edilmiştir. Kadının aile içindeki yeri irdelendiğinde; evde yemek yapma, temizlik yapma gibi sorumlulukların tamamen kadına ait olduğu erkeğin anca yardım edeceği olgusuyla karşılaşılmıştır. Bunun yanında ilişkilerde karar merciinin erkeğe ait olması, ayrılık kararının da ancak erkeğin vermesi söz konusudur. Kadınların, kadın gibi görünmesi için bazı özelliklere sahip olması gerekir yoksa mutlu olamayacağı algısına rastlanmıştır. Yapılan çalışma toplumsal cinsiyet rollerinin kadını aile içinde ve evlilikte tamamen kalıba soktuğunu, kişisel özelliklerinden uzaklaştırdığını aynı zamanda bu cinsiyet rollerinin günümüz dizilerine konu alındığını dizilerde görülen bu karakterlerin izleyiciler tarafından benimsendiği göstermiştir. Dizi analizleri yapılırken döngünün bir parçası olmamak adına özellikle toplumsal cinsiyet rollerini kinayeli bir şekilde konu alan diziler seçilmiştir.
