Dramaturji, tiyatro oyunları için kullanılan bir kavram olup textin sahne başlayana kadar geçirdiği süreci ifade etmektedir. Oynanacak metnin seçimi ve onun üzerine yapılan çeşitli çalışmaların yorum ve provaları üzerine geçirilen aşama demektir. Bunun yanında oyuncular provalar, kostüm ve dekor üzerine hazırlıklar yaparak bu çizelgeye dahil olurlar. Goffman’da ise benlik bu tekniği şekillendiren bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır.
Dramaturg Ne Demek?
Dramaturg, dramaturjiyi eyleyen kişiye denir. Yazılı texti bir performansa dönüştürür ve metnin genel konusu ve içerdiği anlamlar üzerine bir sahne sergilemeye çalışır. Ortaya çıkacak olan bu oyun gerçekten uygun mu veyahut ne derece etkin gibi sorular üzerinden ilerler. Tam olarak bir yönetmen olduğu söylenemez ama koordine edici bir rolü vardır. Tiyatro içerisinde özel bir kadrosu vardır ve o olmadan seyirciye bir şey sunmak doğru ve etik değildir. Bu kişilerin özelliklerine baktığımız zaman şunlar dikkat çekmektedir;
- İyi yazma yeteneği
- Açık fikirli olmak
- Hitabeti güçlü
- Disiplinler arası araştırma yapma becerisii
- Bol okumak
- Dil cambazlığını iyi kullanabilmek
- Organizasyon yeteneği
- Tiyatro arşivlerini ve kütüphanesini düzenli tutmak
- Seyircilere özel duyurular hazırlamak
- Eseri sahneye uygun hale getirebilme yetisi
- Tasarlama yeteneği ve hayal gücünün yüksek olması
- Sanat akımları hakkında bilgi sahibi olmak
Görüldüğü gibi bir dramaturgda aranan özellikler sanatsal kabiliyetlerin ve araştırmacı kişiliğin ön planda olmasına yöneliktir. İş imkanlarına bakıldığında dergiler, editörlük, çeşitli medya kuruluşları, yayınevleri vb. yerlerde aktif olabildikleri söylenebilmektedir.
Ervin Goffman ve Dramaturji
Ervin Goffman ve dramaturji dendiğinde akla ilk olarak benlik gelmelidir. O oyuncu ve seyirci arasındaki ilişkiyi belirleyen unsurdur. Çünkü izleyen, eylemi gerçekleştiren, bir şekilde eyleyen harekete geçirenin ta kendisidir. Bu sayede dramatik etkileşim vuku bulmuş olur ve sahnenin etkileyiciliği herkesi tesiri altına alır. Performansı belirleyen şey işte budur ve çeşitli içerenler barındırmaktadır. Bunlar nedir dendiğinde ise söylenebilecek olan birkaç örnek şu şekildedir;
- Benlik sabit değildir.
- Benlik duruma göre şekillenir.
- Tüm eyleyenlerin toplamıdır.
- Yorumlayanın ifadesidir.
- Benlik dramatik bir etkinin ifadesidir.
- Benlik seyirciye oyuncu aracılığı ile bir prototip yaratır ve ilgisini çekmek ister.
- Mekana ve duruma göre her an değişebilir.
- Duygular ve düşünceler benlik için önemlidir.
Görüldüğü gibi Goffman’ın dramaturjisi gündelik yaşamın etkileşim ritüellerini kapsamakta ve bu bağlamda şekillenmektedir. Ona göre her an tersyüz olma gibi bir karşılaşma yaşayabilecek olan ‘benlik’ kavramı oyun sırasında çeşitli hadiselere maruz kalıp çatışma ve dağınıklık yaratabilir bunun yanında farklı bir pozisyon alıp bu durumu alaşağı da edilebilir. Eyleyen ve onu izleyen arasındaki dramatik ilişki bu şekilde tezahür etmektedir. Birey ve toplum üzerine farklı bir bakış açısı sunan bu kavramsallaştırma onun sosyolojik anlayışının bir ürünüdür.
Oyun Dramaturjisi Nedir? Nasıl Yapılır?
Oyun dramaturjisi, sergilenecek olanın genel hatlarının detaylıca irdelenip araştırılması ve ortaya konulması ile yapılır. Burada temel olan metin ve onun kullanılacağı dönem ve anlamı üzerine kafa yormaktır. Örnek olarak, oyunu kimin yazdığı hangi dönemde yaşadığı ne zaman öldüğü ve hayat serüveninin nasıl olduğu gibi sorular bu tekniğin kapsamındadır.
Text kime hitap etmek istiyor veyahut öykü nerede ve ne zaman geçiyor ana fikri neyi anlatmak istiyor gibi sorgulamalar da ayrıyeten yapılmaktadır. Her oyuncunun oynayacağı karakter üzerine de bu işlemler uygulanır ve tümel anlamıyla duygular ve bağlamlar üzerine bir etkileşim ritüeli gerçekleştirilir. Her sahne her kısım didiklenerek en mükemmel haline getirilmesi hedeflenir.
Kaynakça:
- Goffman, E. (2009). Günlük Yaşamda Benliğin Sunumu,(Çev. Barış Cezar). İstanbul: Metis.
- Yüceer, Y. E. (2018). Sinema ve toplumsal etkileşim bağlamında, Erving Goffman & Dramaturji (Master’s thesis, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
