Sosyolojik Araştırma Türleri

1 – Tarihsel Karşılaştırmalı Araştırma 

Tarihsel sosyal gerçekliği anlamak adına yapılan, hem tarihsel hem de sosyolojik nitelikte çalışmalardır. Örneğin ; büyük toplumsal değişimlerin nasıl gerçekleştiği , hangi temel özelliklerin çoğu toplumda ortak olduğu vb. durumlar araştırılmak istenirse “tarihsel karşılaştırmalı araştırma” türü kullanılmalıdır. 

Sosyolojinin kurucuları öncelikle “tarihsel karşılaştırmalı araştırma” türünü tercih etmişlerdir. Bu kapsamda değerlendirilebilecek çalışmalar ; “ Weber’in Protestan ahlakı ile Kapitalizmin ruhu arasında kurduğu ilişki , Durkheim’ ın mekanik – organik dayanışması / intiharın nedenleri ve türleri , Simon ve Comte’ un üç hal yasası , Marx’ın köleci toplumdan kapitalist topluma kadar gelen sınıflı toplum yapılarının analizleri ” olmalıdır. 

Tarihsel karşılaştırmalı araştırma yöntemi 1930’ lu yıllarda sosyologlar için önemini yitirmiştir fakat 1980’ lerde Weber ve Marx gibi sosyologların tarihsel karşılaştırmalı araştırma çalışmalarının çevirilmeye başlaması ile eski önemini geri kazanmaya başlamıştır. Günümüzde ise tarihsel karşılaştırmalı araştırma yöntemini sosyologlardan ziyade tarihçiler daha çok kullanıyor.

1.1 – Tarihsel Karşılaştırmalı Araştırmanın Özellikleri

Kanıtlar genellikle dolaylı- sınırlıdır ve belgeler halindedir. Belgelerin bozulmadan kalmış olması önemlidir. Doğrulanmış kanıtlardan yola çıkılır. Araştırmacı gözlem yapamaz ve olaya dahil olamaz. Büyük sorunları ele alır. Toplumlar arası benzerliklerin ve farklılıkların ne olduğunu anlamayı ve karşılaştırmayı sağlar. Toplumların karşılaştırılmasını kuram veya kavramlar seti üzerinden ilerletebilir. Kavramsallaştırma ve kuram oluşturmayı güçlendirebilir.

1.2 – Tarihsel Karşılaştırmalı Araştırmanın Basamakları 

1.2.1. Araştırma Nesnesinin Kavramlaştırılması 

1.2.2. Kanıtların Saptanması

1.2.3. Kanıtların Niteliğinin Değerlendirilmesi

1.2.4. Kanıtların Düzenlenmesi

1.2.5. Sentez Oluşturma

1.2.6. Rapor Yazma

1.3 – Tarihsel Karşılaştırmalı Araştırmanın Yöntem Anlayışı

Nitel yöntemi tercih ederler bunun yanında akıl yürütme, yorumlayıcı paradigma, eleştirel yaklaşım ve tümdengelim kavramlarını da kullanırlar. Tarihsel karşılaştırmalı araştırma olabilmesi için karşılaştırma tarihe, düne gidilerek yapılmalıdır.

Tarihsel karşılaştırmalı araştırma ; yorumcu, eleştirel ve pozitivist kurama bağlı olabilir. Örneğin ; Weber yorumlayıcı, Marx eleştirel, Comte ve Durkheim pozitivist olarak kabul edilir.

2 – Saha ( Alan ) Araştırması 

Saha araştırması, araştırmacının araştırma konusunu şimdiki zamanda ve doğal çevresinde gözlemlediği bir araştırma türüdür. Saha çalışmalarının başlangıcı akademik olarak antropologlar ile başlamıştır. 1920’ lerde antropolog Branislaw Malinowski saha araştırmalarını “doğrudan gözlem ve yerlilerin açıklamalarını, gözlemcinin çıkarımlarından ayırmak gerektiğini” savunarak yeni bir yöntem sunmuştur. Robert Ezra Park “toplumsal araştırmacıların kütüphanelerden çıkarak sokak köşelerinde, barlarda ve lüks otellerin lobilerinde doğrudan gözlem ve sohbetler ile -ellerini kirletmeleri- gerektiğini” söylemiştir. 

Chicago Ekolü ; 1940 – 1960 yılları arasında “katılımcı gözlemi” adını verdikleri yeni bir teknik geliştirmiştir. Antropoloji ise farklı kültürlerdeki çalışmalardan yola çıkarak üç ilke öne sürmüştür bunlar : 

• İnsanları doğal alanlarında inceleme
• İnsanları doğrudan etkileşime girerek inceleme
• Üyelerin bakış açısına dayalı biçimde toplumsal dünyaya dair anlayış kazanma ve kuramsal bildirimlerde bulunma

II. Dünya Savaşı sonrası araştırmacıların ilgisi tarama araştırmalarına karşı arttığı için saha araştırmaları değerini kaybediyor gibi gözükse de 1970 – 1980’ li yıllardan sonra kaybettiği ilgiyi tekrar üzerine çekmiştir. Günümüzde ise saha araştırması sosyal bilimcilerin gözbebeği halindedir. 

2.1 – Saha Araştırmasının Özellikleri 

Saha araştırmaları niteldir. Sosyolog ve etnograflar tarafından ileri sanayi toplumları – az gelişmiş toplumlarda, kent ve kır ortamlarında, farklı yaşam tarzları, etnik kimlikleri yoksullar, evsizler gibi gruplar üzerinden gerçekleştirilir.

2.1.1. Sahaya giriş ve ilişkiler : Araştırmacı bulunduğu sahanın grup önderi ile ilişki kurarak grup üyelerine ulaşım kolaylaşabilir. Küçük gruplarda güven yüz yüze gelme ile güçlendirilebilir. Araştırmacı kimliğini açıklama durumu ilişkinin yönünü değiştirebilir. İlişkinin düzeyi saha ortamının ; düzeyine, özelliklerine, üyeler ile uyuşma ve sahada alınan role göre değişebilir. Saha sınırının belirlenmesi araştırmanın konusuna göre şekillenir. Araştırmacı sahada grup üyeleri ile yakın ilişki kurabilir, onlardan biri gibi davranabilir ve onlar gibi yaşayabilir ancak grubun üyesi olacak kadar içerden olamaz. Araştırmacı gözlemini çok iyi yapmalıdır. Araştırmacı gözlemi ; dikkatle izlemeli, dinlemeli, anlamaya çalışmalıdır ve ortamı detaylıca incelemelidir. Verilerin çoğu notlar biçimindedir, izin alınarak fotoğraf, bant kaydı, video kaydı, sahadan alınan nesneler de veri olur. 

2.1.2. Saha araştırmasında güvenirlik : Sahada kurulan ilişkilerin düzeyine göre bilgi alma farklı hale gelir. Kasıtlı yanlış bilgilendirme, öyle bildiği için vs. yanıltma durumları ortaya çıkabilir. Bu durumları araştırmacının ; giyim kuşamı, görünüşü, ten rengi, inancı gibi özellikler tetikleyebilir. Araştırmacı sahanın ortamına uygun olmalıdır. Güvenirlik grup üyelerinin durumu olduğu gibi yansıtması, araştırmacının ortamı, ilişkileri iyi anlaması ile mümkün olur. Geçerlilik, araştırmacının yorumu ve sahadaki ortamın gerçekliği kavramlarının birbirine yakınlığı ile doğru orantılıdır. Saha araştırması sonucunda elde edilen veriler kendi içinde mantıksal olarak tutarlı ise iç tutarlılık, bu verilerin diğer veriler ile uyumluluk halinde ise dış tutarlılık olarak kabul edilir. 

2.2 – Saha Araştırmasının Basamakları 

En genel anlamında dört basamağı zorunlu kılar bunlar :

• Sorunun belirlenmesi
• Sahayla ilişkiye geçilmesi
• Materyal toplanması
• Yorumlama

3 – Tarama ( Survey ) Araştırması

Tarama (survey) tekniği başlangıçta, anket ve diğer veriler ile bir bölgenin taranmasının yanında gözlem ve görüşmeler ile de gerçekleştirilen tekniktir. Belirli sınırlı bölgelerin nitel ve nicel verilerine dayalı deneysel incelemelerdir. Tarama (survey) tekniğinin başlangıcı nüfus sayımlarına kadar uzanır. Zamanla toplumsal tarama ; modern nicel tarama araştırmasının yanı sıra topluluk içinde nitel saha araştırmasına da dönüşmüştür. 

Tarama (survey) araştırmalarında 1950 yılı sonrasında önemli gelişmeler meydana gelmiştir bu gelişmeleri etkileyen faktörler olarak ; bilgisayar, kuruluşlar, veri depolama, fon sağlama ve metodoloji sayılabilir. 

Tarama (survey) günümüze kadar farklı ülkelerde çeşitli kuruluşlarca kendi amaçları doğrultusunda uygulanmıştır. Örneğin ; tüketici memnuniyeti, kamuoyu araştırmaları gibi. Akademisyen sosyologlar tarafında yapılan taramalar ise daha çok kavram, hipotez, model gibi inceleme temelli çözümsel bir amaçla yapılmıştır. 

3.1 – Tarama ( Survey ) Araştırmasının Özellikleri 

Tarama (survey) araştırmaları niceldir pozitivist felsefi altyapının üzerine inşa edilmiştir. Büyük toplulukların taranmasında kullanılan bir araştırma türüdür. İnsan gruplarının sosyal, ekonomik, demografik özelliklerini , değer ve tutumlarını , beklenti, inanç ve fikirlerini anlama konusunda verilere ulaştırır. Tarama olgular arası ilişki açıklanması ve hipotezlerin test edilmesi bakımından işlevseldir. Yanılma payı önceden bilinir. Araştırmacı, problemine uygun ve evrenin özelliklerine göre örneklem türü seçme imkanına sahiptir. Geçerlilik için sosyal grubun hangi özellikleri öğrenilmek isteniliyorsa uygun anket düzenlenebilir. Güvenirlik için ise bir anket aynı gruba veya benzer özelliklere sahip gruplara uygulandığında benzer sonuç veriyorsa güvenilir olur. Survey geçerlilik ve güvenirlik bakımından yüksek olanaklara sahiptir ve yapısı gereği birçok avantaja sahiptir. Sosyolojik tarama (survey) araştırmalarında, araştırmacı katılımcı ile yüz yüze gelmelidir esas olan iletişimdir. 

3.2 – Tarama ( Survey ) Araştırmasının Basamakları 

Bilimsel araştırmaların gerektirdiği minimum basamaklar tarama (survey)de de olmalıdır. Pozitivist paradigmayı esas aldığı için nicel yöntemin gerektirdiği teknikler de olmalıdır.

Tarama (survey) bir anket uygulaması değildir, anket tarama (survey) de kullanılan veri toplama tekniğidir. Neuman konuyu 6 basamak üzerinden açıklar bunlar :

• 1. Basamak : Hipotez geliştirme, anket tipine karar verme, anket sorularını yazma, cevap kategorilerine karar verme, plan tasarlama
• 2. Basamak : Verilerin nasıl kaydedileceğini planlama, tarama için pilot test uygulama
• 3. Basamak : Hedef nüfusa karar verme, örneklem türüne, büyüklüğüne karar verme ve örneklem seçme
• 4. Basamak : Anketi yanıtlayacak kişileri belirleme, görüşmeleri yürütme ve verileri dikkatli biçimde kaydetme
• 5. Basamak : Verileri bilgisayara girme, tüm verileri yeniden kontrol etme, veriler üzerinden istatiksel analiz yürütme
• 6. Basamak : Araştırma raporunda yöntemleri ve bulguları tanımlama, bulguları eleştiri ve değerlendirme için diğerlerine sunma 

Kaynakça :

Sosyolojide Yöntem ve Araştırma Teknikleri, Hüseyin Bal.