Felsefede Arkhe, evrenin ilk ana maddesini ifade etmektedir. İlk çağdaki, doğa filozofları evrende ilk nedeni, yani ilk maddeyi arıyorlardı. Orta çağ ve sonrasında, günümüze kadar süren felsefi tartışmaların başlangıcı hep ilk nedenin sorgulanmasına dayanmaktadır. Bu nedenle, Herakleitos için ateş olan bu neden, Demokritos için atom’du. Evrenin oluşuna dair ilk sebebin arayışını ifade ettiği gibi aynı zamanda bu arayışın sonunda ulaşılacak bilginin de felsefi manada sistematikleşmesini sağlamıştır.
Arkhe’ye Cevap Veren Filozoflar
Arkhe’ye cevap veren filozoflar dendiği zaman, ilk akla gelen çeşitli ekollerin birbirinden farklı görüşleri olmaktadır. Örneğin, Milet okulu ve sofistlerin ‘ilk neden’ kapsamındaki görüşleri birbirinden farklılaştığı gibi, işaret ettikleri noktaların bazen kesiştiği de anlaşılabilecektir. Parmenides için arkhe, varlık ‘bir’ olarak tanımlanan değişmezlik olarak ele alınır. Pisagor için sayı olan bu kavram, Herakleitos’da farklılaşacak ve ateş olacaktır. Ateş olmasının nedenini logos’a yani oluşa bağlayan filozof, değişmeyen tek şeyin değişim olduğu, ateşin de her şeye dönüşebileceği önermesinde bulunmaktadır. Detaylandırmak gerekirse şunlar söylenebilir;
- Milet Okuluna Göre Arkhe Nedir?
- Plüralistlere Göre Arkhe Nedir?
- Sofistlere Göre Arkhe Nedir?
- Şüphecilere (Septisizm) Göre Arkhe Nedir?
Milet Okulu’na Göre Arkhe Nedir?
İlk filozof Thales’e göre arkhe ‘su’dur. Anaksimandros’a göre apeiron, yani sınırsız ve belirsiz olandır. Anaksimenes’e göre ise hava, ilk madde olarak bilinir. Havanın, apeiron gibi sonsuz olduğunu söylemekte ve belirli bir hacmi olduğunu dile getirmektedir.
Plüralistlere Göre Arkhe Nedir?
Plüralizm içerisinde yer alan filozoflar bir tane arkhenin değil, birden fazla nedenin olduğunu öne sürerek düşünce tarihine farklı bir bakış getirmektedir. Örneğin Empedokles’e göre dört adet neden mevcuttur. Bunlar;
- Su
- Ateş
- Toprak
- Hava
Anaksagoras’a göre ise ‘sperma’ yani, evrendeki çeşitlilik kadar olan bir güce (nous’a) bağlı olanı ifade eder. Leukippos ve Demokritos’a göre ise bu madde atom olarak bilinmektedir.
Sofistlere Göre Arkhe Nedir?
Arkhe problemi, Antik çağlardan öncesine uzanan bir felsefi düşün külliyatına dayanmaktadır. Sofistler, bilgiyi öncelediklerinden ötürü Protagoras’a göre insan her şeyin ölçüsü olarak tanımlanmıştır. Gorgias ise, ‘’Hiçbir şey yoktur, olsa da bilinemez. Bilinse bile başkasına aktarılamaz.’’ söylemi ile agnostik düşüncenin yapı taşlarından biri olmuştur.
Şüphecilere (Septisizm) Göre Arkhe Nedir?
Septiklere göre kesin bilgi olmadığı gibi, her şeye de şüphe ile yaklaşılması gerekir. Piron’a göre, bir şeyin bilinip bilinemeyeceğinin bilinmez oluşu gibi, bunun kanıtlanması da mümkün değildir. Felsefe tarihinde kendine has soru sorma yöntemi nedeni ile, septikler arasında sayılmış olan bir diğer isim Sokrates’tir. Ancak, tam olarak şüpheci olmasa da kullandığı diyalektik yöntem ile ‘bilgiye ulaşma’ noktasında septik nüveler barındırdığı söylenebilir. Çünkü, arkhe arayışı içerisinde böylelikle doğru bilgi ve doğru erdeme ulaşılabilir.
Arkhe Töz Nedir?
Arkhe töz, varlığın başlangıcı ve çıkış noktasındaki ‘ilk nedenin’ soyut olarak kavranması anlamına gelir. Tüm varlığın ana kaynağındaki ‘neden’ ve ‘ilke’ olarak anlaşılabilecek olan töz, felsefe tarihi boyunca farklı imalar üzerinden ele alınmıştır. Örneğin, doğa filozofu Thales’e göre ‘su’ iken, Herakleitos için ‘ateş’ olabilmekteydi. Esasında, filozoflar ana kaynağın nedenine ulaşmak ve belki de sordukları soruya bir cevap arıyorlardı. Sorguladıkları durum ise, başlangıçtaki evrenin oluşunun anlamını bulabilmek ve şimdilerde teknoloji ve ilerleme mantığı ile nereye varmak isteniyorsa, gidilen yerin nereye varacağını arkhe sorunu içerisinde bilebilmektir. Tabii bu durum, her dönem için farklı farklı tezahür etmekte ve içerdiği anlamlar bakımından farklılaşmaktadır.
