Anomi, özellikle belirsizlik durumlarında ortaya çıkan, birey ve toplum ilişkisinin zayıfladığı hatta koptuğu; kuralların geçerliliğini yitirdiği normsuzluk dönemi olarak tanımlanabilir. Standartların, değerlerin; amaç ve ideallerin eksikliğinden kaynaklanan istikrarsızlık durumunda ortaya çıkar. Sosyolojide anomi kavramında öne çıkan iki isim Durkheim ve Merton’dur. Anomi kavramının analizini yapan kişi Durkheim olsa da anomi kavramını teori haline getiren kişi Merton’dur. Durkheim’ın anomisi geçici bir durum iken Merton’un anomisi kalıcıdır.
Başlıklar
Anomi Örnekleri
Anomi kentleşme süreçlerinde ve göçlerde görülebilir. Kentleşme sürecinde yeni kurumların ve kuralların oluşturulması gerekir. Bu kurumların ve kuralların oluşturulma sürecinde bir belirsizlik durumu vardır. Bundan dolayı anomi ortaya çıkabilir. Anomi olağanüstü durumların getirdiği kuralsızlık dönemlerinde de ortaya çıkar. Afet bölgelerindeki evlerin, dükkanların; oraya giden yardımların yağmalanması bu duruma örnek gösterilebilir.
Anomi ve Yabancılaşma
Anomi ve yabancılaşma birbirlerinin tetikleyicisi olarak gösterilebilir. Yabancılaşma, insanların kendi ürettiği norm ve kuralların egemenliği altına girerek, kendine, çevresine ve emeğine yabancı olması durumu olarak tanımlanabilir. Yabancılaşma, ağırlıklı biçimde ekonomik, sonra da siyasal, toplumsal vb. nedenlerle, bireyin kendini güçsüz, varlığını ise anlamsız olarak duyumsayarak, belli bir anomi ortamına savrulmasıdır (San,2011). “Toplumsal yabancılaşma sadece toplumsal normlara köleleşme veya körü körüne itaat olarak tanımlanamaz. Belirli normların var olduğunu bilmeme, çelişen normlar karşısındaki şaşkınlık veya belirgin bir biçimde tanımlanmış normları bilmezden gelme ve çiğneme de, toplumsal yabancılaşmanın çeşitleri arasında yer alır. Bu durumda yabancılaşma, normları yaratan toplumsal birlik ve bütünlüğün çözülmesinden veya sistemin evrimleşmesi sonucu çelişen ve karşıtlaşan normların belirmiş olmasından kaynaklanmaktadır” (Tolan, 1981: 183 -184; Rosner veNavelet, 1969: 86 akt. Özatalay,2016). Anomi, Seeman’a göre yabancılaşmanın belirtilerinden biridir. Kuralsızlık durumlarında bireyler çevresine ve kendine karşı yabancı hale gelebilirler. Yine aynı şekilde kendi belirlediği normlara uyamayan, yeni normlar ve kurallarla karşılaşan kişiler yabancılaşmaya başlayıp anomiye sebebiyet verebilir.
İlgili Yayın: Durkheim Sosyolojisi
Durkheim’a Göre Anomi Nedir?
Durkehim’ın normsuzluk ve kuralsızlık olarak tanımladığı kavram olan anominin sosyal davranışları düzenlemek için gerekli sosyal standartların bozulmasından kaynaklandığına inanıyordu . Bir sosyal sistem anomi durumundayken, ortak değerler ve ortak anlamlar kabul edilmez, yeni değerler ve anlamlar gelişmez. Böyle bir toplumun üyelerinde yararsızlık duygusu, amaçsızlık, duygusal boşluk ve umutsuzluk hakimdir. Durkheim, anomiyi bir toplumsal çözülme durumu olarak görür. Geniş kapsamlı bir sosyal değişim sebebiyle sosyal farklılaşmalar giderek artar. Eski yapı ve düzen ilkelerinin ortadan kalkması, sosyal uyumu zayıflatır. Bunun sonucunda genel sosyal kurallara artık uyulmamaktadır; kolektif düzen çözülür ve bir anomi durumu ortaya çıkar. Ortaya çıkan anominin sonucunda intihar ve suç oranları artar.
Merton’ a Göre Anomi Nedir?
Merton’a göre anomi ise “toplumun belirlemiş olduğu hedeflere ulaşmada, toplum tarafından belirlenmemiş davranışların kullanılmasının zorunluluğu oldu durumlarda sosyal ve kültürel yapı arasında çıkan zıtlık halidir.” (Aktaran: Kızılçelik, 1992: 307; akt,Özatalay, 2016) Daha yalın bir ifade ile “kültürel amaçlar ile bunlara varmanın meşru yolları arasında bir kopukluktur. ( Wallace ve Wolf, 2004: 66 akt; Özatalay,2016 ) Hedefler ile araçlar arasındaki ayrışma ve bundan doğan gerilim, ister istemez bireylerin kültürce belirlenmiş hedeflere veya hedeflere ulaşmak için kullanılacak kurumsallaşmış araçlara karşı güvenin zayıflamasına ya da tümüyle yitirilmesine, yani anomiye yol açacaktır. (Merton, 1938:674;akt. Can,2004) Merton’un anomi kuramına göre beş davranış vardır. Bunlar; uyum, yenilik, şekilci davranış, geriye çekilme ve isyandır. Uyum davranışı hem kültürel hedeflerin hem de kültürel hedeflere varmak için kurumsallaşmış araçların kabulüdür. Uyum davranışı gösteren birey hem kültürel hedefleri hem de kurumsallaşmış araçları benimser. Yenilik davranışında ise birey kültürel hedefleri kabul etmekle birlikte, kurumsallaşmış araçları reddeder. Şekilci davranış da ise birey kurumsallaşmış araçları kabul eder fakat kültürel hedefleri reddeder. Merton’a göre bu uyum tipini özellikle kişinin statüsünün kişinin başarısına bağlı olduğu toplumlarda açıkça görmekteyiz. (Aktaran: Kızılçelik,1992:311; akt, Olgun,2007) Geriye çekilme davranışında birey hem kültürel hedefleri hem de kurumsallaşmış araçları reddeder. Bireyler toplumdan kaçar ve topluma karşı yabancılaşırlar. İsyan davranışında ise bu araç ve amaçların yerine başka araç ve amaçların konulması söz konusudur (Olgun, 2007).
Anomi Kavramını İlk Kim Kullanmıştır?
Anomi kavramını ilk kullanan kişi Durkheim’dır. Anomi kavramını ilk defa 1893 yılında ‘Toplumsal İşbölümü’ adlı kitabında yer vermiştir. 1897 yılında yayınlandığı İntihar adlı kitabında ise anomiyi bir intiharın türlerinden biri olarak adlandırmıştır. Toplumsal İşbölümü kitabında iki tür dayanışmadan bahseder. Bunlar, mekanik dayanışma ve organik dayanışmadır. Mekanik dayanışmanın gelişmemiş toplumlarda görüldüğünü iddia eder. Bu dayanışma türünde insanlar benzer işleri yaptıkları için birbirlerinin yerlerini doldurabilirler. Kolektif bilinç yüksektir. Ortak inançlar bağlamında insanlar birleşir. Organik Dayanışma ise modern toplumlarda görülür. Mesleki uzmanlaşma vardır. Bundan dolayı insanlar birbirine bağımlıdır. Kolektif bilinç zayıflamaya başlar. Durkheim’a göre her toplum mekanik dayanışmadan organik dayanışmaya geçer. Anomi bu geçiş dönemlerinde ortaya çıkmaktadır. Ortaya çıkış sebebi, hızlı dönüşüm ve geçiş dönemlerinde insanlar arasında işbirliğini ve uyumu sağlayacak kurumların olmaması, eski kurumların da iş görmemeye başlamasıdır. Yeni kurumlar oluştukça anomi de ortadan kalkacaktır. Burada, anomi nesnel koşullar esas alınarak tanımlanır ve tespit edilir (Özatalay, 2016). İntihar kitabında ise dört çeşit intihar türünden biri olarak göstermiştir. Anomi (kuralsızlık) olarak tanımlanabilecek politik, ekonomik, kurumsal krizlerle, toplumu bütünüyle olumsuz etkileyen durumlarda ortaya çıkan intihar tipidir. Bu tip kriz durumlarında bireyin beklentileri ve ihtiyaçları konusunda bir uyumsuzluk ortaya çıkar. Durkheim araştırmalarında refah dönemlerinde intihar oranının düşük, yoksulluk ve kriz dönemlerinde de intihar oranının yükseldiğini tespit etmiştir (Taş, 2020).
KAYNAKÇA
• CAN,Yücel (2004) DURKHEIM VE MERTON’IN ANOMİ KURAMLARI BAĞLAMINDA CEMAATTEN CEMİYETE TÜRK TOPLUMU. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 1(2), 95-105.
• KIZILÇELİK, Sezgin(1992), “Sosyoloji Teorileri”; Mimoza yay; Konya
• Merton, R. K. (1938). Social structure and anomie. American sociological review, 3(5), 672-682.
• Olgun, C. K. ROBERT KING MERTON’IN İŞLEVSEL ÇÖZÜMLEMESİ. SOSYOLOJİ NOTLARI, 44
• Özatalay, C. (2016). Barlas Tolan’dan Hareketle Anomi ve Yabancılaşma Üzerine Bir Sorgulama. B. Şengil içinde, Enformasyon Toplumunda Anomi ve Yabancılaşmanın Yeni Biçimleri, 113-129.
• Rosner, M., & Navelet, B. (1969) “Aliénation, fétichisme, anomie”,L’Homme et La Société ,(11): 81-107
• San, C. (2011). Kentlileşememenin Nedeni Olarak Yabancılaşma ve Anomi. Yaratıcı Drama Dergisi, 6, 85-89.
• Taş, S. (2020). EMILE DURKHEIM’IN SOSYOLOJİK ANLAYIŞINDA TOPLUMSAL İŞBÖLÜMÜ, SOSYOLOJİK YÖNTEMİN KURALLARI, DİN, ANOMİ VE İNTİHAR. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(29), 442-449.
• Tolan, B. (1981) Çağdaş Toplumun Bunalımı Anomi ve Yabancılaşma, Ankara İktisadi veTicari İlimler Akademisi Yayınları, Ankara.
• https://www.britannica.com/topic/anomie (Erişim Tarihi: 27.08.2021)
• https://soztheo.de/theories-of-crime/anomie-strain-theories/concept-of-anomie-durkheim/?lang=en (Erişim Tarihi: 27.08.2021)
• https://soztheo.de/theories-of-crime/anomie-strain-theories/anomie-theory-merton/?lang=en (Erişim Tarihi: 27.08.2021)
