Sosyal kimlik, birey ve sosyal gruplar arasındaki ilişkileri inceleyen, bireyin kendisini ve çevresindekileri kategorize ederek tanımlamasını sağladığı iddia edilen bir sosyal psikoloji kuramıdır. Kuram, Muzafer Sherif’in grup normu çalışmalarından yola çıkılarak, Henri Tajfel ve John Turner tarafından geliştirilmiştir. Sherif’in görüşlerinde gruplar arası davranış, gruplar arası ilişkilerden doğan grup özelliklerinin belirleyicisidir. Gruplar arası davranış, toplumların çeşitli gruplar şeklinde bölümlenmesi sonucunda farklı gruplara mensup fertler ve onların karşılıklı ilişkilerini kapsar(Sözen,1991). Turner, sosyal kimliği insanların sosyal belirticilerinin bir toplamı olarak açıklar ki, bu daha sonra spesifik sınırlandırmalarda ben (self) kavramının toplum içinde kognitif temsili olarak karşımıza çıkar (Turner,1984; Sözen,1991). Kuram, bireylerin, ben-kavramlarının bir parçası olan sosyal kimliklerini belirli bir sosyal grubun üyesi olmalarına ilişkin bilgilerinden, buna yükledikleri anlamdan ve bu üyeliğe yönelik duygularından yola çıkarak oluşturdukları varsayımı üzerine kuruludur (Mummendey ve Schreiber, 1983: 390; Demirtaş,2003). Sosyal Kimlik Kuramı’na göre, insanlar, çoğu zaman birey olarak değil, belirli sosyal sınıfların üyeleri olarak hareket ederler. Bu durum da, insanların belirli bir toplumsal yapı içinde, kendilerinin ve diğerlerinin yerlerini tanımlamalarına yardımcı olur. İnsanlar, ben-tanımlamalarını önemli sosyal sınıflara üyeliklerinin bilinciyle türetirler (Mlicki ve Ellemers, 1996: 98; Demirtaş,2003). Sosyal kimlik ile ilgili görüşler; fertlerin kişilik ve davranışlarındaki farklılıkları belirtmekle beraber, aynı toplum ya da sosyal gruba üye olmanın ya da sosyalleşme sonucu sosyal idrak ve sosyal uyum ile benzerliklerin oluştuğunu ileri sürerek, ferdi bir sosyal grubun üyesi, sosyal yapının ve kültürün temsilcisi olarak incelenmesini mümkün bir hale getirirler (Sözen,1991).
Başlıklar
Sosyal Kimlik Teorisine Göre Grupların İşlevleri Nelerdir?
Gruplar kişinin bireysel kimliklerinin oluşmasına katkı sağlar. Aynı zamanda bir aidiyet duygusu kazandırır. Kişinin kendisini ve çevresindekileri tanımlamasını kolaylaştırır. Bireyler, kendilerini üyesi oldukları sosyal grubu dikkate alarak tanımlar ve değerlendirirler, kendilerini sınıflandırırlar (Turner, 1987:30), bu sınıflandırma sonunda da kendilerini koydukları, yerleştirdikleri grupla özdeşleşirler. Bu özdeşleşme sonunda sosyal kimlikleri oluşur. Sosyal çevredeki diğer gruplar, bireye, kendi grubunun konumunu değerlendirmesi için bir temel oluşturur (Demirtaş,2003). Grup, sosyal ya da bireysel olarak, karşılıklı bağımlılığı olan ve belirli gereksinimleri doyurmak, belirli değerleri korumak ve belirli hedeflere ulaşmak için bir araya gelmiş olan insan topluluğunu anlatır. Bu karşılıklı bağımlılığın işbirlikçi sosyal etkileşimi, karşılıklı çekiciliği ve etkiyi doğurduğu düşünülmektedir (Hogg ve Abrams, 1988:7) Kurama göre, grup üyeliği kurumsal ya da biçimsel bir kavram değildir; birlikteliği, bizliği, ait olmayı içeren psikolojik bir kavramdır(Hogg ve Abrams, 1988: 5;.Demirtaş,2003).
İlginizi Çekebilir: Durkheim’e Göre Anomi Nedir?
Sosyal Kimlik Örnekleri
Örneğin bir tarikata giren kişi kendini onlardan biri olarak görür. Bu çerçevede özel hayatında ve bireysel kimlikliğinde değişmeler yaşar. Kendini onlardan biri olarak görmeye başlar ve hayatını tarikatın kurallarına göre şekillendirir. Sosyal kimliklerin kendini gösterdiği alanlardan biri de dinlerdir. Bir dine mensup kişi kendini dinin gereklerine göre yaşamaya adar. Bu sınırlar içinde bireysel kimliğini oluşturur ve hayatını düzenler. Kendiyle aynı dinden olan kişilere karşı sempati besler ve din kardeşliği olgusu altında birbirleriyle etkileşime geçer ve yardımlaşırlar.
Kimliğin Sosyal Temelleri Nelerdir?
Kimliğin sosyal temlerinin başında ait olma ihtiyacı gelmektedir. Diğer bir temel ise insanın sosyal bir varlık olmasından kaynaklanmaktadır. Yardımlaşma vb. durumlar için insanlar etkileşime ihtiyaç duyaralar. Bir grup içine dahil olarak bunu daha kolay getirebilirler. Kişiler aynı zamanda kimliklerini sosyal olarak tanımlamak isteme eğilimindedirler. Bu tanımlama bireyin kendi saygınlığı ve dahil olduğu toplumun saygınlığı açısından önemlidir. Bütünleşmenin anahtarıdır.
Sosyal Kategorizasyon Ne Demek?
Milliyet, sınıf, cinsiyet, din, meslek… v.s. birer sosyal kategorizasyondurlar. Kendilerini, aynı kategoriye dahil edenler ya da bunu paylaşan ve hissedenler aynı sosyal kategori ile belirlenmiş sosyal grubun üyesidirler (Sözen,1991). Sosyal sınıflandırma, insanlar kendi başlarına birer birey olarak değil de bir toplumsal grubun üyesi olarak algılandıklarında ortaya çıkar. Bireyler, “insanlar” olarak değil “erkekler”, “kadınlar”, “beyazlar”, “Japonlar” diye adlandırılırlar. Cinsiyet, etnik özellikler ve yaş sosyal sınıflandırmanın temelleridir. İki ya da daha fazla insan bir grup olarak algılandığında, bu grup artık diğer gruplardan ayrı tutulur ve “farklı” olarak ele alınır (Mackie vd.,1996: 42; Bilgin, 1995: 21). Sınıflandırma süreci, insanın karmaşık bir dünyayla başa çıkmasının önkoşullarından biridir. Sosyal sınıflandırmanın en önemli işlevi sosyal dünyayı yalınlaştırmaktır (Spears ve Haslam, 1997:185)
İlginizi Çekebilir: Merton’a Göre Anomi Nedir?
Olumlu Sosyal Kimlik Neye Dayanır?
Olumlu bir sosyal kimlik oluşturmak bulunulan grupla iniltilidir. İç grup kimliğini olumlu olarak görmek için olumlu sosyal kimlik oluşturulmaya çalışılır. Bunun asıl altında yatan sebep kişinin kendi öz saygısını arttırmaya çalışmasıdır. Olumlu sosyal kimliğin işlevlerinden diğeri ise bulunan grup ve diğer gruplar arasındaki farklılıkları kavramaktır. İnsanlar, olumlu bir sosyal kimlik edinmek ve benlik saygılarını yükseltmek için bu sosyal karşılaştırmayı gerçekleştirirken, kendi gruplarını kayırarak algılama ve diğer grubu da küçümseme yönünde bir yanlılık gösterirler, bu sürece iç grup kayırmacılığı adı verilir (Doosje ve Ellemers, 1997: 70). Bireyin sosyal kimliğinin, olumlu olup olmaması üyesi olduğu grubun öznel konumuna, yapısına bağlıdır (Condor,1990: 245; Turner ve Brown, 1978: 260). Sözü edilen süreçler, grubun toplumsal konumu çok iyi olmasa da, çoğunlukla sosyal kimliğin olumlu olmasını sağlar. Ancak, kimi zaman grubun konumu, diğer gruplarla karşılaştırıldığında, görmezden gelinemeyecek kadar düşüktür (Hinkle ve Brovvn, 1990:65). Bu durum, sosyal kimliğin olumsuz olmasına yol açar. Bu duyumsuzluktan kurtulup olumlu bir sosyal kimlik oluşturmak için de çeşitli stratejiler geliştirilir (Mummendey ve Schreiber, 1983: 390; Turner ve Brown, 1978:133; Demirtaş,2003).
Toplumsal Kimliğin Bileşenleri Nelerdir?
Toplumsal kimliğin çok farklı ve geniş bileşenleri bulunmaktadır.
• Etnisite
• Yaşanılan yer
• Yaş
• Sosyal sınıf
• Din
• Meslek
• Aile
• Siyasi görüş
• Medeni durum
• Doğum yeri
• Eğitim durumu
• Hobiler
• Kişisel ilgiler toplumsal kimliğin belirleyicilerindendir.
KAYNAKÇA
• Akbaba, S. (2005). Sosyal bütünleşmenin psiko-sosyal temelleri. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (11), 19-25.
• Condor, S. (1990). “Social stereotypes and social identity.” Social identity theory: Constructive and critical advances. (Der.)D. Abrams ve M. A. Hogg. London: Harvester Wheat Sheaf. 230-251.
• Demirtaş, H. A. (2003). Sosyal kimlik kuramı, temel kavram ve varsayımlar.
• Doosje, B. ve Ellemers, N. (1997). “Stereotyping under threat: The role of group identification.” The social psychology of stereotyping and group life. (Der.) R.Spears, v. d. Oxford: Blackwell. 257-273.
• Hogg, M. A. ve Vaughan, G. M. (1995). Social psychology: An introduction. London: Prentice Hail.
• Mlicki, P. P. ve Ellemers, N. (1996). “Being different or being better? National stereotypes and identifications of Polish and Dutch students.” European Journal of Social Psychology, 26, 97-114.
• Mummendey, A.ve Schreiber, H. J. (1983). “Better or just different? Positive social identity by discrimination against, or by differentiation from outgroups.” European Journal of Social Psychology, 13,389-397.
• Sözen, E. (1991). Sosyal Kimlik Kavramı’nın Sosyolojik ve Sosyal Psikolojik Bir İncelemesi. Istanbul Journal of Sociological Studies, (23), 93.
• Turner, J. (1987). Rediscovering the social group: A self categorization theory. Oxford: Basil Blakcwell.
• Turner, J. (1984). HowardGiles; lntergroup Behaviour, Basil Black well publishers Ltd, Oxford.
