Mitoloji, insanoğlunun kolektif bilincini oluşturan, sanattan bilime, bilimden felsefeye birçok alanda kendini göstermiş efsaneler bütünüdür. Kaynağını hayal gücü ve yaşanmışlıklardan alan mitoloji bir bakımdan insanı ve toplumu anlamamıza yardım eder.
İnsanla ilgilenen bilimlerin başında gelen psikoloji de mitolojiden bu konuda destek almış ve ortaya koyduğu kompleks davranışların isimlendirilmesinde ortak bilinçte buluşmak ve akılda kalıcılığı artırmak adına, yüzyıllardır süregelen mit efsanelerinden yararlanmıştır. Bu yazımızda nadir bilinen ama çevrenizde şahit olabileceğiniz 5 psikolojik kompleksin mitolojiyle bağlantısını göreceksiniz.
Başlıklar
1.Adonis Kompleksi (Erkeklerin Beden Takıntısı)
Adonis, mersin ağacının dalında dünyaya gelmiş, çok yakışıklı bir erkek çocuğudur. Afrodit onu yetiştirmesi için Persephone’nin yanına verir ama zamanla Adonis’e olan hayranlığı artar ve kendi yanına almak ister. Ancak Persephone’ de Adonis’e karşı ciddi duygular besler ve onu Afrodite vermek istemez. İki tanrıça Adonis için birbirlerine düşerler, bu kavgaya yargıçlık eden Zeus iki tanrıçanın da isteğini yerine getirmek için bir karar alır ve bu karara göre, delikanlılık çağına gelen Adonis yılın ilk dört ayı Persephone’ de, sonraki dört ayı Afrodit’te kalacak, kalan dört ayıda istediği birinde geçirecektir. Adonis tercihini Afroditten yana kullanmıştır. Bu durumu çok kıskanan diğer tanrıçalar Adonisin üzerine yaban domuzu salmış ve domuz Adonisi kasığından yaralayarak ölmesine neden olmuştur. Bu mite göre günümüzde karın ve kasık arasında kalan kasa Adonis ismi verilmiş ve psikolojide çağcıl erkelerin bedenleri hakkındaki takıntılarını, kimlik bunalımlarını aynı zamanda kas dismorfofobisini de ifade eden komplekse ismini vermiştir.
2.Andromeda Kompleksi (Kadınların Evliliği Kurtuluş Yolu Görmesi)
Andromedanın kibirli annesi tanrıları kızdırır bunun üzerine ülkelerine her şeyi yakıp yıkan bir ejder gönderilir ve kral olan babası bu ejderden kurtulmak için tanrılara yalvarır. Tanrılar, ejderin sadece kızı Andromeda’yı kurban ederse ülkelerini terk edeceğini söyler bunun üzerine kral kızı Andromeda’yı ejdere kurban etmek için kayalıklara bağlar. Ejderin tam kıza saldıracağı sırada tesadüfen ordan uçan atı Pegasus’la Perseus geçer, ejderi öldürerek kızı kurtarır ve kıza ilk görüşte aşık olur. Kral babasının da izniyle onunla evlenir ve bir ömür mutlu yaşarlar. Andromeda’nın eli kolu bağlı şekilde ölümü beklerken Perseus’un onu kurtarması psikolojide bulunduğu zor koşullardan kurtulmak için hiçbir şey yapmadan sadece bu durumun evlenince değişeceğini düşünerek ilk tanıştığı erkeğin etkileyici sözlerine inanarak mutlu olacağı hayaliyle sorgulamadan evlenen kadınların yaşadığı kompleks durumu anlatmak için kullanılmıştır.
3.Atreus Kompleksi (Babanın Çocuklarını Öldürme İsteği)
Zeus’un ölümlü çocuklarından biri olan Tantalos, oğlu Pelops’u öldürüp tanrılara yedirmek istemiş ama tanrılar bunu farketmiş ve Tantalos’un verdiği yemeği geri çevirmişler. Ancak tanrılardan Demeter bunu farketmemiş ve dalgınlıkla Pelops’un omzunu yemiş. Bunun üzerine tanrılar Pelops’u yeniden diriltmiş ve yenen omzunu da fil dişinden yapmışlar. Ancak Pelops’la başlayan bu aile içi cinayetler asırlar boyu sürmüş ve Atreusoğulları Laneti olarak anılmaya başlamış. Psikolojide de babanın çocuklarını bilinçdışı öldürmek istemesi bu hikayeden ilham alarak Atreus Kompleksi ismini almıştır.
4.Lakoste Kompleksi (Annenin Oğluna Aşık Olması)
Iakoste, kral Laios’la evlenmiş ve bu birliktelikten Oedipus isminde bir erkek evlatları olmuştur. Ancak kral Laios bir süre sonra ölmüş ve tahtına oğlu Oedipus geçmiştir. Bunun üzerine kralın, kendi oğlu olduğunu bilmeyen Iakoste, Oedipus ile evlenmiş bu birliktelikten iki kız, iki erkek çocukları olmuş. Zaman içinde oğluyla evlendiğini öğrenen Iakoste işlediği bu doğa dışı suça dayanamayarak intihar etmiştir. Psikolojide annenin oğluna karşı patolojik bir bağ kurması ve diğer kadınlardan kıskanması hatta en uç noktada oğluna karşı ruhsal ve bedensel olarak cinsel haz duymasıyla kendini gösteren sapkın komplekse ismini vermiştir.
5.Klytaimnestra Kompleksi (Kadını Kocasının Erkek Akrabalarına Sahip Olma İsteği)
Klytaimnestra’nın annesi olan Leda babası Tyndareos ve ona aşık olan Zeus’la birlikte olmuş ve bu birlikteliklerinden iki yumurta dünyaya getirmiş. Klytaimnestra, Tyndareos’la olan birlikteliğinden dünyaya gelen çocuğudur ve hayatı boyunca Zeus’tan değilde Tyndareus’tan dünyaya geldiği için üst düzey bir kıskançlık duygusuyla yaşamış bununla beraber gelen diğer aşağılık hissi, sevgisizlik gibi olumsuz duygularla eşi Agamennon’u ve sevgilisi Aigisthos’u öldürmüş, çocuklarının hayatını da yaşanmaz hale getirmiştir. Psikoloji de, entrikacı kişiliğe sahip olan Klytaimnestra bilinç dışı bir istekle kocasının erkek akrabalarını elde etmek isteyen hatta bunun için kocasını öldürmeyi bile göze alabilecek kadınların yaşadığı kompleksi tanımlamak için kullanılmıştır.
Kaynak:
GÜREL Ş, MUTER C (2007). Psikomitolojik Terimler: Psikoloji Literatüründe Mitolojinin Kullanılması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 537 – 569.
Sevgili Hüsna, yazın ilgimi çekti açıkçası. Mitoloji ile psikoloji arasındaki derin ve ilginç bağları anlatan güzel bir inceleme olmuş. Mitolojinin insan davranışlarının anlaşılmasına nasıl katkı sağladığını ve psikolojideki kompleks davranışların mitlerle nasıl ilişkilendirildiğini görmek ilginçti. Ve hatta bu bağlantıların günümüzdeki insan davranışlarına nasıl yansıdığını özetlemeni sevdim. Tebrik ederim. Yeni yazılarını merakla bekliyorum. Sevgiler.