Cam tavan sendromu, kadınların donanım, çalışma ve başarılarına rağmen yüksek pozisyonlara gelememesi-getirilmemesi durumuna verilen isimdir. Kadınların sanayi devriminden sonra kamusal alanda daha fazla rol almasıyla ilişkili olarak ortaya çıkan ve bu alandaki gelişimlerinin önüne koyulan engelleri tanımlamak amacıyla literatüre kazandırılan bir kavramdır. Kavram özünü ‘cam’ kelimesinde almakta ve metaforik olarak kullanılmaktadır. Bu kullanımın esas amacı, engellerin kadınların karşısına indirekt olarak çıkarıldığı ve görünmez biçimlerde var edilen önyargıları açıklamaktır.
Tarihsel süreç değerlendirildiğinde 18-19. Yüzyıllara kadar kadın cinsiyetinin yalnızca özel alanın yani evin bir parçası olduğu kabul edilmekteydi. Bununla beraber erkek cinsiyetinin ise ‘güç’ temsil ettiği, bunun bir gereği olarak kamusal alanda aktif rol oynayarak tek söz sahibi olduğu kanıksanmıştı. Sanayi devrimiyle değişen ekonomik dengeler, cinsiyetler arası olan bu görünmez anlaşmayı geçersiz kılarak kadının giderek daha fazla söz sahibi olmasını gerektirdi. Bu durum sosyal düzen de zorunlu bir değişiklik oluşturmaktaydı.
Bu noktada ise aynı değişikliklerin iç yapılanmalarda yani şirket yönetim kadroları, büyük devletlerin teşkilatlanmaları gibi önemli yapılanmalarda geçerli olamadığı araştırmalarla saptandı. Buna göre yönetim pozisyonlarının yüzdelik dilimlerinde çoğunluk her daim erkeklerden oluşmaktadır. Kadınlar üst düzey kadrolara geçiş yapabilmek için tüm yetilere sahip olsalar da erkeklere oranla iş hayatındaki yükselişleri sınırlı ve çok yavaş olmaktadır.
Bu yükselişi durdurmak adına kadınların önüne birçok farklı ve geçersiz sebepler çıkarılarak üst düzey kadrolara geçiş yapmalarını engelleyen bir cam tavan ayrımcılığı oluşturulmaktadır. Bu durum kamusal alanda erkek hegemonyasını devam ettirmek için işlevsel bir güç olarak kullanılmaktadır. Toplumsal cinsiyet rollerinin bu durumu doğuran ana etmen olduğu anlaşılmaktadır. Günümüzde ise cam tavan ayrımcılığının yaygınlaşarak sadece cinsiyet üzerinden değil aynı zamanda etnisite(ırk) ve daha az temsil edilen marjinal gruplar üzerinden de yapıldığı saptanmıştır.
Başlıklar
Cam Tavan Sendromu Nasıl Oluşur?
Bu sendrom genel olarak kadınlara ya da azınlığı temsil eden bireye karşı özellikle iş sahasında profesyonel yeterliliklerinden farklı olarak toplumsal cinsiyet rolleriyle bağlantılı sebepsiz engellerin çıkarılmasıyla oluşur. Bu engeller, bireylerin mevut hiyerarşik düzende üst kademelere çıkmasının önüne geçilmesi için var edilir.
Aslen bir geçeğe dayanmayan önyargıların şekillendirdiği bu engeller genel olarak şöyledir: Girilen işte kısa süreli var olmaları, kadınların insan kaynakları ve halkla ilişkiler gibi yükselme olanağının az olduğu alanlarda çalıştırılmaları, üst yönetimin işe almada ve terfi politikalarında ayrım yapmalarıdır. Bu tutumlar karşısında kişi öğrenilmiş çaresizlik geliştirerek o işte başarılı olamayacağı, yetersiz olduğu gibi yanılsamalarla kendine engeller yaratarak cam tavan sendromu geliştirir.
Cam Tavan Sendromu Nasıl Anlaşılır?
Kişinin cam tavan sendromuna sahip olduğunun anlaşılabileceği başlıca hususlar şunlardır:
- Kişinin çalıştığı işle ilgili takdir görmediğine dair hayıflanmaları
- Öğrenilmiş çaresizlikle umutsuzluğa düşerek çabalamaktan vazgeçmesi
- Karşısında birtakım engellerin olduğunu belirtmesi
- İşine dair bahaneler öne sürerek isteksiz davranması
Cam Tavan Ne Zaman Oluşur?
Kadının veya azınlık gruba ait bir bireyin iş sahasında yükselme çabasına karşılık hegemonya tarafından ön yargıların devreye girmesiyle çeşitli engellerin belirmesiyle cam tavan oluşumu başlar. Aynı zamanda o kişinin de var olduğu iş ortamında kendine karşı geliştirilen bu tutumu benimsemesi ve öğrenilmiş çaresizlik geliştirerek kendini geri çekmesiyle sınırlar keskin hale gelmektedir.
Psikolojide Cam Tavan Nedir?
Kişinin özgüven eksikliği geliştirerek birçok alanda kendini kısıtlaması ve geri çekilmesidir. Bu durumda kişi dışarıdan gözlemlendiğinde her ne kadar bir eylemi gerçekleştirmekte isteksiz gibi görülse de aslen o eylemi gerçekleştirmeye yetkin olmadığını düşünmektedir. Bu nedenle de birey kendine yapay engeller koyarak birçok eylemden kaçınma davranışı sergilemektedir.
Cam Tavanı Kırmak Mümkün Mü?
Cam tavanı kırmak ancak zorlu bir toplumsal dönüşüm süreciyle mümkün olabilmektedir. Kalıplaşmış toplumsal kanıları yok etmek toplumsal cinsiyet rollerine atfedilen değerleri dönüştürmek ancak toplumsal konjonktürün de buna uygun olmasıyla gerçekleşebilir. Bu dönüşümü başlatmak için öncelikle kavramın içeriğine ve işleyişine hâkim olmak gerekmektedir. Bu görünmez engellerin neler olduğunu, neden ve nereden kaynakladığını saptamak bunun başlangıcıdır.
Cam tavanı yok etmek için izlenecek diğer aşamalar şöyledir:
- Kişilerin başvurularından cinsiyet/etnisite ve ilgi alanlarına dair bilgilerin çıkarılarak kör başvuru sahibi taramaları yapılması
- Düzenli önyargı ve stereotip eğitimi uygulanması
- Çeşitliliği işe alım ve terfi hedefleri belirlenmesi
- Şirket genelinde şeffaflık sağlanması
Dünya’dan ‘Cam Tavanı Kır’ Örnekleri
Hillary Clinton, 2016 seçimlerinde başkanlık için yarışmış Demokrat adaylığını güvence altına alan ilk kadın olmuştur.
- Kamala Harris, 20 Ocak 2021’de Başkan Joe Biden döneminde ABD Başkan Yardımcısı olarak seçilen ilk kadın olmuştur. Aynı zamanda bu göreve getirilen ilk Siyah ve Güney Asyalı kişidir.
- Janet Yellen, 26 Ocak 2021’de Joe Biden başkanlığında ilk kadın Hazine Bakanı olmuştur. Ayrıca, Başkan Barack Obama’nın yönetimi sırasında da Federal Rezerve başkanlık eden ilk kadın olarak görev yapmıştır.
Kaynakça:
- Derin, N. (2020). Dünyadan ve Türkiye’den Örneklerle Cam Tavan Sendromu, Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (2), 137-154.
- Kagan, J. (2022). The Glass Ceiling: Definition, History, Effects, and Examples : Investopedia.
- Özaltun, M. (2021). Kadınlar Cephesinde Cam Tavan Sendromu. Söylenti Dergisi.
- Reiners, B. (2023). What’s The Glass Ceiling. Diversity Inclusion: Built In Community.
Sevgili Yezdan, cam tavanın nasıl oluştuğunu anlamamızı sağlayan yazını keyifle okudum. Kökeni, oluşumu, belirtileri, etkileri ve kırılması gereken aşamalar oldukça açıklayıcıydı. Tarihsel perspektiften erkek egemenliğinin devamına deyin geçen akış muazzam. Vurguların, cam tavanın varlığını net bir şekilde gözler önüne seriyor. Cam tavanın anlaşılması ve belirlenmesi noktasında öğrenilmiş çaresizlik ve engelleri kendine koyma davranışlarını ele alman, bireyin kendi başarısına olan inancını zayıflatan psikolojik etkileri anlamamıza yardımcı olmuş. Ayrıca cam tavanın sadece cinsiyet temelli değil, aynı zamanda etnisite ve marjinal gruplar üzerinden de etkili olduğuna dikkat çekmeni, ayrımcılığın farklı boyutlarını göstermeni severek okudum.
Cam tavanın kırılması için atılması gereken adımları sıralaman, bu sorunu çözmeye yönelik somut öneriler sunman oldukça etkileyici. Kör başvuru taramaları, önyargı ve stereotip eğitimleri, çeşitlilik hedefleri ve şeffaflığın sağlanması gibi adımların cam tavanı aşmak için nasıl önemli olduğunu vurgulaman, çözüm yollarını somutlaştırman noktasında biz okuyuculara netlik sağlamış. Engellerin üstesinden gelmek noktasında başarılı kadınların örneklerini görmek ilham verici ve motive ediciydi. Farkındalığımızı arttırıcı devam yazılarını merakla bekliyor olacağım. Sevgilerimle.