Damgalama teorisi, ABD’de 1960’lı yıllarda yaygın kullanım gösteren suç ve suçlu üzerinden toplumun etiketlediği bakış açısını kavramsallaştırmıştır. Burada önemli olan sosyal tepkidir çünkü yapılan davranışın olumsuz bir sonucu olsa dahi ona yönelik varılan yargı ve tutum sayesinde bir adlandırmaya gidilecektir.
Bu sayede bireyler topluluktan soyutlanabilmekte ve adı üstünde farklılaştırılmaktadır. Sosyologlar ise tüm bu anlatılanlar ışığında kişilerin üzerinde yazgı misali çizilen bu kaderci belirlenimlere karşı ne şekilde yaklaşılabileceğini ve bu markalaşmanın hangi koşullarda ortaya çıktığını ele almaktadır.
Başlıklar
Erving Goffman ve Damgalama Teorisi
Erving Goffman ve damgalama teorisi, bireyin toplumsal yaşamdan dışlanmasını ve uzaklaştırılmasını konu almaktadır. Ona göre eğer psikolojik bir rahatsızlık söz konusu ise sosyal ortam bunu kusur olarak görür ve yine farklılaşma söz konusu olur. Böylelikle topluluk kişilerden kaçmak ve kendini ayırmak istediği için arta kalan üzerinde bir ayrımcılık yapılır. Goffman bu kavramsallaştırmayı insanın kalabalıkların beklentilerini karşılayamayacağını anladığı an bir suçluluk hissetmesi olarak kullanır. Detaylandırdığımız zaman ise bu düşünce için şunlar söylenebilir;
- Sosyal
- Politik
- Ekonomik
- Statü ayrımcılığı
Bu biçimlerde olabildiği gibi çok daha farklı boyutları vardır. Örneğin toplumsal cinsiyete yönelik damga veya yaşçılığa yönelik bakış açıları da bu kapsama girmektedir. Hatta bedensel rahatsızlıklar bile sağlık alanında yapılana örnek verilebilmektedir. Goffman’ın bahsettiği iki çeşidi ise şöyledir;
- Görünebilir damga
- Gizlenebilir damga
Görünebilir damga
Bu örneklemde kişiler görünür olana yönelik yapılan etiketlemeden kaçamamaktadırlar. Bireyler bu sebeple kalıp yargılara ve suçlamalara maruz kalmaktadırlar. Obezite ve cilt rengi bu manada ele alınabilir.
Gizlenebilir damga
Bu biçimde insanlar toplumdan saklayabildikleri bazı durumlara sahiptir. Örneğin, eşcinsellik, şizofreni ve madde bağımlılığı bu kapsamdadır.
Etiketleme Teorisi Nedir?
Etiketleme teorisi, grup içerisinde sapma davranışı gösteren ve kurallara uygun olanın dışında eylemsellik göstereni dışlayarak aslında bir ‘öteki’ tanımı yaratıp damgalama sürecine giren toplulukların bakış açısını anlatmaktadır. Çünkü önceden belirlenen bazı kalıplar vardır ve onun kesinlikle ötesine bile geçilmesine razı olunmaz. Bu şekilde toplum içerisinde bir ‘suçlu’ yaratılmış olur. Gerek legal gerek illegal yollar ile bireyleri markalamak hem onlar üzerinde ne derece etki sağladığı hem de bunu yapanların etkileşimsel sürecini ele alarak suç çalışmalarına katkı sağlamaktadır. Detaylandırmak gerekirse farklı çeşitlerden söz edilebilmektedir;
- Birincil damgalama (kişinin kendisine yönelik)
- İkincil damgalama (dolaylı damgalama)
- Toplumsal damgalama (kamusal önyargılar sebebi ile olan damgalama)
- Yapısal damgalama (deneyimlenen damgalama)
- Kurumsal damgalama (kamusal alanda gerçekleşen damgalama ör. Hastane, işyeri vb.)
Görüldüğü gibi gerek kişinin kendisine yönelik olan veya dolaylı yoldan gerçekleşen şekillerde etiketleme yapılabilmektedir. Hem sosyolojik hem de psikolojik işleyen bu süreci toplumun tüm kurumları ve yapıları nezdinde ele alan teori günlük yaşamı ve olayları dışlananlar üzerinden açıklamaktadır.
Kaynakça:
ÖZMEN, S., & ERDEM, R. (2018). DAMGALAMANIN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1), 185-208.
Yaşar, Ö., & Avcı, N. (2020). Değişen Yaşlılık Algısı: COVİD-19 ile Damgalanan Yaşlılar. Electronic Turkish Studies, 15(4).
Güllü, İ. (2014). Suç olgusuna teorik ve eleştirel bir yaklaşım. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2014(3), 104-107.
Goffman, E., & Ağırnaslı, S. N. (2014). Damga: örselenmiş kimliğin idare edilişi üzerine notlar. Heretik Yayıncılık.
http://cdn.istanbul.edu.tr/statics/hukuk.istanbul.edu.tr/wp-content/uploads/2016/05/Kriminoloji-2-_-Damgalama-Teorisi.pdf
