Ezhel: Bir Kültür Üreticisi
Değerlendirme yazısında, Pierre Bourdieu’nün kültür sosyolojisi bağlamındaki kavramsallaştırmalar esas alınarak Ezhel (Ömer Sercan İpekçioğlu) isimli Rap müzik sanatçısı hakkında birkaç genel bilgiye değinildikten sonra düğün salonu konserlerinden Salon İKSV’ye beğeni merdivenlerini(!) nasıl çıktığından bahsedilmektedir.
Müzik, kültürün öğelerinden biridir ve Ezhel de bu durumda bir kültür üreticisidir. İcra ettiği müzik türünü şu şekilde tanımlamaktadır: Anatolian Urban Core/ Hip-Hop/ Reggae- Dub/ Trap (2) . Annesi ve dayısının sanatçı olmalarının etkisiyle küçük yaşta sanatla (müzik,sinema,dans vs.) tanışmıştır. Ankara/Cebeci’de doğup büyüyen Ezhel verdiği röportajlarda bu şehre bağlılığını belirtmekte, şarkı sözlerinde bu şehirdeki yaşam tarzından beslendiğini söylemektedir. Büyüdüğü Çamlık bölgesinin 1960’lardan sonra Ankara’da kentsel dönüşüm uğrayan ilk yerlerden biri olduğundan bahsetmektedir. Gecekonduların yanında bir apartmanda büyümüştür(3).
Okul hayatı konusunda Ezhel’in annesi (Ulya Turgut,Kültür Bakanlığı Devlet Halk Dansları Topluluğu’nun ilk dansçılarından.) verdiği röportajda şunu söylemektedir: ‘’ Maddi imkânım yetmediği için okulundan ayrılmak durumunda kaldı.”(4). Ezhel ise Barış Akpolat’la 3N1K isimli YouTube videosunda annesinin memur olduğunu, TED Koleji’nde bir süre burslu okuduğunu, sonrasında işi serseriliğe vurduğunu ve bursunun düştüğünü daha sonra devlet lisesine geçtiğini ve en sonunda da liseyi bitirmeden okulu bıraktığını söylemektedir(5). Asıl sebep maddi iimkansızlıklar mı, Ezhel’in kendi tercihi mi yoksa bu iki sebep birbirlerini besleyen süreçler mi bunu kestirmek zordur.
1 Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 20161105074 numaralı öğrenci.
2 ”Ezhel Kimdir? …’’, Sözcü Gazetesi, https://www.sozcu.com.tr/hayatim/magazin-haberleri/ezhel-kimdir-kac-yasinda-nereli-unlu-rapci-ned
en-tutuklandi-iste-merak-edilenler/ , (erişim tarihi 17.12.2018).
3 Evren Özesen, ‘’Ankaralıyız Ezhel’den’’, https://m.bianet.org/biamag/sanat/150573-ankaraliyiz-ezhel-den , (erişim tarihi 17.12.2018).
4 Ece Ulusum, ‘’ Ulya Turgut oğlu Ezhel’i anlattı’’,
https://www.haberturk.com/ulya-turgut-oglu-ezhel-i-anlatti-2028667 , (erişim tarihi 17.12.2018).
5 https://www.youtube.com/watch?v=N3alBJ-QCjU (erişim tarihi 17.12.201)
Ezhel’in sosyalizasyon süreçlerinde neler yaşadığı ürettiği müzikte oldukça etkilidir. Rap müziğin içinde her zaman hissedilen egemen kültürü reddetme, karşı-kültür olma çabası Ezhel’de de hissedilmektedir. Ezhel, okula gitmeyerek, yaşadığı kentin sorunları ile ilgilenerek, onları dile getirerek bir başkaldırı teması yaratmaktadır. Bunun yanına Ezhel ve annesi direkt varoş (kent ve kasabaların merkezi dışında kalan dış mahalleleri) içinde yaşamadıklarını belirmektedir(6). Ancak Ezhel yaşadığı apartmandan çıkıp gecekondu ve yoksul kesimleri anlamaya ve anlatmaya çalışmaktadır. Sonradan edindiği gündelik ve tüketim pratiklerini içşelleştirmiş, adeta toplumsal konumunu bireysel kararıyla değiştirmektedir.
‘’Bourdieu’ya göre bireyler, kültürel tüketim alanları ve zevkleri aracılığıyla farklı olduklarını gösterme arzusu ile motive olarak, sınıflar arasındaki sınırları çizerler.’’(7) Bu motive olma aslında alt sınıflardan üst sınıflara geçişte önemli görülmekteyken Ezhel’in alt sınıfla özdeşleşmesinde görülebilmektedir. Alt sınıf derken salt iktisadi bir aşağı-alt değil kültürel olarak da kıyıda köşede kalmış sınıfsallaştırmalardan bahsedilmek istenmektedir. Alt sınıfın kültürü olarak karşı-kültür ve alt-kültür kavramları Bourdieu’nün kültürel meşruiyet kavramıyla ilişkilendirilerek açıklanacaktır. Öncesinde kültürün oluşmasını içeren gündelik pratikler, habitus, sembollerden bahsetmek
gerekmektedir.
Bourdieu’ya göre habitus: ‘’amacın ve bu amaca ulaşmak için gerekli işlemlerin bilincinde olduğunu varsaymadan, nesnel bir şekilde amaçlarına uyumlu olan pratikleri ve tasarımları oluşturan ve düzenleyen ilkelerdir ‘’ .(8) Ayrıca habitus, bir sınıf için ifade edebildiği gibi bireysel pratiklerle oluşturulan habituslar da mevcuttur. Ezhel’in habitusu; aile, liseden sonra okula gitmeme ve Ankara şehri çerçevesinde değerlendirilebilmektedir. Ailesi sayesinde tanıştığı müzik alanları (Türk halk müziği, Türk sanat müziği, opera vs.), kendi keşfettiği Reggae, Hip-Hop, Rap gibi ve sosyal çevresindeki hayat tarzını bağdaştırarak kendine has bir kültür oluşturmaktadır.
Ezhel’in habitusunu oluşturan kültürel pratik sembolleri: ‘’Angara’’, ‘’la bebe’’ ‘’mızzıh’’
6 Ulusum, ‘’ Ulya Turgut oğlu Ezhel’i anlattı’’ ve https://www.youtube.com/watch?v=N3alBJ-QCjU
7 Irmak Karademir Hazır, ‘’Bourdieu Sonrası Yeni Eşitsizlik Gündemleri’’, Cogito, sy.76, 2014,
s.245.
8 Anne Jourdain ve Sidonie Naulin, Pierre Bourdieu’nün Kuramı ve Sosyolojik Kullanımları, çev.
Öykü Elitez, İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2016, s.42
gibi yerel ağızdan sözcükler, küfürler, tesbih, çok sayıda dövme, bol giyinme, Şahin (araba modeli), zincir takma, esrar ( Ezhel’in içinde olduğu bir müzik türü olarak uyuşturucu evi veya uyuşturucu çıkmazında bulunma durumu anlamlarına gelmekte olan Trap’in dinamiklerinden), polisten kaçma, hırsızlık yapma, fakir olma, cinsellik vs. barındırmaktadır. Müziğinde ve oluşturduğu kültürde; yerel ve küresel melodileri harmanlamakta ayrıca Jamaika, Uzak Doğu kültürlerinin etkisinde olduğu da görülmektedir. Ezhel’de bazı sembolleri etkileyen iktisadi sermaye, kültürel sermaye, sosyal sermayeleri, 2017-2018 yıllarında değişim gösterse de zorunluluk beğenisine has bir özellik olarak, zorunluluk kalktığında bile varlığını sürdürmektedir.(9) Ezhel artık fakir bir yaşam sürmemekte, Şahin model arabaya binmemektedir ancak bunların söyleminden vazgeçerse, habitusun sürdürülebilirliği tehlikeye girecektir. Bourdieu’ya göre, ‘’Habitusun koşulları kişilerin içinde kemikleşerek varlıklarını sürdürdüğü ve değişime karşı direndiği ölçüde sürdürülebilir.’’.(10) Bu sebeple Ezhel habitusunu oluşturan bazı sembollerden vazgeçmemektedir. Sembollerinin bazılarında değişim gösterdiğinde, müziğinin alımlayıcılarında da farklılaşmanın meydana geldiği gözlemlenebilmektedir. Ezhel, 2017 yılında yaptığı ‘’Müptezhel’’ albümüyle dinleyicilerin profilinde değişme olduğunu fark etmiş ve bir röportajında ‘’Beklediğim insanlar bu insanlar değildi yani kitle açısından, o yüzden şaşırttı yani beni biraz.’’(11) şeklinde açıklama yapmıştır. Beklediği kitlenin ne olduğunu ise açıklamamıştır.
Ezhel’in kültürel pratiğini oluşturan semboller, alandaki rekabette kendine yer tutmasına yardım etmiştir. Pierre Bourdieu alan kavramını, sermayeye hakim olma (daha önce kavramları yazılan kültürel sermaye, iktisadi sermaye, toplumsal sermaye vs.) için savaş alanı olarak tanımlamaktadır. Ezhel 2008 yılında müziğe başladığında Rap müzik dünyasında toplam sermaye hacmi yüksek bir müzisyen değildi, 2012 yılında yayınladığı ‘’Bu Şarkıdan Sonra’’ şarkısında emeğinin karşılığını bulamadığından, stüdyosu olmadığından, belki de müziği bırakması gerektiğinden bahsetmektedir. Ancak özgünlüğünü iyi kullanması ile kültürel sermayesine, piyasadaki insanlarla birlikte şarkılar yapması , yarışmalara katılması
9 Pierre Bourdieu, Ayrım, çev. Derya Fırat Şannan ve Ayşe Günce Berkkurt, Ankara: Heretik
Yayınları, 2015, s.540.
10 Jourdain ve Naulin, Pierre Bourdieu’nün Kuramı ve Sosyolojik Kullanımları, s.43.
11 Ece Ulusum, ‘’Ezhel Röportajı: Türkçe Rap’in Angara Bebesi, Gazete Habertürk’e Konuştu ‘’,
https://www.youtube.com/watch?v=-GVGwarjIjg , (erişim tarihi 18.12.2018).
ile sosyal sermayesine, Gençlerbirliği Spor Kulübü’ne şarkı yapması, viral olmuş dizilere şarkılarını (‘’İmkansızım’’) satması ile iktisadi sermayesine, Gezi döneminde yaptığı ‘’Katili Katlet’’ şarkısıyla siyasi sermayesine ve hepsiyle toplam sermaye hacmini genişleterek
müziğini daha geniş çevrelere duyurmuştur. 2017-2018 yıllarında Ezhel, popüler kültür beğenisi olarak değerlendirilebilmektedir. Popüler kültür olarak niteleyebilmek için öncelikle popüler kültürün ne olduğundan bahsetmek gerekmektedir. ‘’ Hall’a göre: Popüler kültür, saf anlamda ne bu reform ve dönüştürme süreçlerine karşı popüler geleneklerin direnmesi, ne de onların yerine, üzerine geçirilen yeni bir biçimdir. Popüler kültür, bu dönüşümlerin gerçekleştiği; oluştuğu alanlardır.’’(12) Yine Hall’a göre popüler kültür, güçlünün kültürüyle mücadele ve güçlü kültür olma çabalarının iç içe geçmişliğini barındırmaktadır. Halkın kültürüdür. ‘’ Bir rıza ve direnme alanıdır.’’(13)
Ezhel, kültürel temsili gereği her alanda direnmeye açık olmaktadır ancak 2017 yılında İKSV Salon’da sahne alması egemen kültürün isteklerine rıza gösterdiği anlamına da gelebilmektedir. İKSV’yi hükmeden kültür kategorisinde almak kültürel meşruiyetini sağlamış olmasından kaynaklanmaktadır. Bourdieu’ya göre ‘’Kültürel pratiklerin ve ilgi alanlarının az ya da çok meşru olması, toplumsal sınıfların, bilhassa burjuvazinin onlara atfettiği değere göre belirlenir.’’(14) Egemen sınıflar, keyfiyet ile bir beğeni alanı ve hiyerarşisi kurma gücüne sahiptirler ve devamlılığını da simgesel/sembolik şiddet ile sağlamaktadır. Sonuç olarak kültürel pratiklerin hiyerarşisi de toplumsal hiyerarşi ile paralellik göstermektedir.
İKSV Salon’un kültürel meşruiyetini sağladığından bahsedilirse öncelikle Medici Ailesi gibi iktisadi ve kültürel sermayelerinin sanat ve alanlarına sponsor olabilmesi, mekân sağlayabilmesi sayılabilmektedir. Sanatın icrası için mekân sağlayabilmesi Habermas’ın ‘’kamusal alanı, kültürlü burjuvazi ve aristokrasinin (çok az ölçüde de ‘’pleb’’lerin) okuyucu,
12 Meral Özbek, Popüler Kültür ve Orhan Gencebay Arabeski, İstanbul: İletişim Yayınları, 2013, s.58.
13 Stuart Hall, ‘’Popüler Olanın Yapıbozumu Üzerine Notlar’’, çev. Vahide Pekel, Mürekkep Dergisi, sy. 8, 1997, s. 22.
14 Jourdain ve Naulin, Pierre Bourdieu’nün Kuramı ve Sosyolojik Kullanımları, s. 83.
dinleyici ve seyirci toplulukları (‘’das Publikum’’) oluşturarak ortak değerler ve zevkler yarattıkları bir süreç bağlamında’’ çözümlemesi ile ilişkilendirilebilmektedir.(15) Ayrıca Rıfat Bali’nin ‘’Festival mekânları, Doğan Hızlan’ın yerinde gözlemiyle, kendi içlerinde bir toplumsal hiyerarşiye de sahiptirler.’’(16) söylemi ile de İKSV Salon’u diğer egemen sınıfın festival (kamusal) alanlarından ayıran nitelikler olduğu ile dolaylı yoldan desteklenebilmektedir. İKSV, gerçekleştirdiği sanat faaliyetleri açısından konumunu belli etmektedir. Net bir karşılama olmamak kaydıyla beyaz türkler kültürü içerisinde değerlendirilebilmektedir. Ezhel’in İKSV Salon’da konser verebilmesi için bu kültür içinde yeri olması gerekmektedir ancak Ezhel ve Rap müzik bu kültürün içinde değildir. Peki nasıl oldu da Ezhel bu salonda konser verebildi?
Naçizane değerlendirmem iki yönde olacaktır. Birincisi Ezhel’in annesinin sanatsal kimliği ile dahil olduğu sınıfın, İKSV altyapısını oluşturan dinamiklerle örtüşmesi yönündedir. Ezhel, Mayıs 2017’de hint keneviri fotoğrafı paylaşmaktan ve ‘’Geceler’’ şarkısına çektiği klip sebebiyle yargılanmış, tutuklanmış; Haziran 2017’de tahliye edilmiştir. Ezhel’in annesinin açıklamalarında ‘’şaka yollu paylaşımlar’’, ‘’ kurgulama hikaye’’ gibi sözlerle savunmasını dile getirmektedir. Ezhel ise kendi realitesinden kaçmadığını ve sanatını her şekilde icra edeceğini dile getirmektedir. Yine Ezhel’in annesine dönülecek olursa, bu konuyu en objektif şekilde Ertuğrul Özkök, Faruk Bildirici, Fatih Altaylı gibi gazetecilerin işlediği kanısındadır ve onlara teşekkür etmektedir. Bu gazeteciler, İKSV ve Ezhel’in annesi arasında toplumsal ve kültürel hiyerarşi bakımından kesin ayrımlar bulunmamakta hatta benzerlik göstermektedir.
Değerlendirmenin diğer bir yönü de Ezhel’in daha önce de belirtildiği gibi egemen kültüre gösterdiği rızadır. Bir karşı-kültür, alt-kültür olarak doğan Ezhel ve müziği, kendisine getiri (iktisadi ve kültürel sermaye bağlamında) sağlayacağından İKSV’de konser vermeyi kabul etmiş olabilir. Bu durum Ezhel’in tamamen o kültüre biat ettiğini göstermemektedir.
Sonuç olarak Ezhel’in İKSV Salon’da konser vermesi iki farklı toplumsal hiyerarşiyi karşı karşıya getirmektedir: Hükmeden ve hükmedilen toplumsal hiyerarşiler. İki farklı hiyerarşinin birbirine aşina olması sağlanmakta ve Ezhel egemen kültürün beğenisini dahil
15 Taner Timur, Habermas’ı Okumak, İstanbul: Yordam Kitap, 2008, s. 79.
16 Rıfat N. Bali, Tarzı-ı Hayattan Life Style’a, İstanbul: İletişim Yayınları, 2011, s. 183.
olmaktadır fakat onu meşru yapmaktan ziyade bir tüketim pratiği konumuna getirmektedir. Beğeni dışına itilme vakti geldiğinde alt sınıf, alt-kültür, Ezhel’i kendi içinde meşru kılmaya devam etmelidir. Aksi halde Ezhel ve kültürü her iki tarafta edindiği nüfuzu kaybedecektir.
Kaynakça
Bali, R. N. (2011). Tarz-ı Hayat’tan Life Sytle’a. İstanbul: İletişim Yayınları.
Bourdieu, P. (2015). Ayrım. (Çev. Derya Fırat Şannan ve Ayşe Günce Berkkurt. Ankara: Heretik Yayınları.
Hall, S. (1997). Popüler Olanın Yapıbozumu Üzerine Notlar. (Çev. Vahide Pekel). Mürekkep, 8, 15-22.
Hazır, I.K. (2014). Bourdieu Sonrası Yeni Eşitsizlik Gündemleri. Cogito, 76, 230-261.
Jourdalin, A. ve Naulin, S. (2016). Pierre Bourdieu’nün Kuramı ve Sosyolojik Kullanımları. (Çev. Öykü Elitez). İstanbul: İletişim Yayınları.
Özbek, M. (2013). Popüler Kültür ve Orhan Gencebay Arabeski. İstanbul: İletişim Yayınları.
Timur, T. (2008). Habermas’ı Okumak. İstanbul: Yordam Kitap.
Online Kaynaklar
‘’Ezhel-Barış Akpolat’la 3N1K’’, https://www.youtube.com/watch?v=N3alBJ-QCjU, (erişim tarihi 17.12.2018).
‘’Ezhel Kimdir?…’’ Sözcü Gazetesi, https://www.sozcu.com.tr/hayatim/magazin-haberleri/ezhel-kimdir-kac-yasinda-nereli-unlu-rapci-neden-tutuklandi-iste-merak-edilenler/, (erisim tarihi 17.12.2018).
‘’Ezhel Tahliye Edildi İşte Rapçi Ezhel’in İlk Açıklamaları’’. https://www.youtube.com/watch reload=9&v=vNVpie_H61Q, (erişim tarihi 18.12.2018).
Özesen, E. ‘’Ankaralıyız Ezhel’den’’, https://m.bianet.org/biamag/sanat/150573-ankaraliyiz-ezhel-den , (erişim tarihi 17.12.2018).
Ulusum, E. ‘’Ezhel Röportajı: Türkçe Rap’in Angara Bebesi, Gazete Habertürk’e Konuştu ‘’, https://www.youtube.com/watch?v=-GVGwarjIjg , (erişim tarihi 18.12.2018).
Ulusum, E. ‘’ Ulya Turgut oğlu Ezhel’i anlattı’’, https://www.haberturk.com/ulya-turgut-oglu-ezhel-i-anlatti-2028667 , (erişim tarihi 17.12.2018).
