Güdü (motiv), içsel bir uyarılma durumudur. Bireye, hedeflediği amaca ulaşmak ve o amacı gerçekleştirmek için yön veren bir enerji sağlar. Birey bu süreçte gönüllü ve hazır durumda bulunur. Güdüler, gereksinim, arzu, istek gibi birçok ilgiyi üzerinde barındıran bir kavram olmakla beraber hoşlanma, merak etme, kendini verme gibi birçok duyguyu da içeren karmaşık bir güçtür.
Güdüler duyusal, psişik ve fizyolojik olarak ilgi alanına göre bireyi uyarır ve davranışını belli amaç doğrultusunda yönlendirir. Güdü için bireyin yapacağı aktiviteyi belirlemesi, o aktivite uğruna çaba göstermesi ve aktivitenin sürdürülür olması yeterlidir. İşte bu noktada, bireyin neden o aktiviteyi seçtiğini, ne kadar sürdüreceğini ve bu yolda harcadığı çabayı güdü açıklar (Dörnyei, 2001: 32).
Başlıklar
Güdünün Özellikleri Nelerdir?
Güdünün özelliklerine ilişkin en iyi açıklamalardan biri Weiner’e aittir. Weiner, güdünün özelliklerini şu şekilde açıklamaktadır:
- Seçme durumu. Birey ne yapacağını seçer (Seçme).
- Birey seçimini belirlediğinde tereddüt etmeksizin harekete geçer (Beklememe).
- Bireyin ilgisi, azmi ve çalışması seçimi üzerine yoğunlaşmıştır (Yoğunluk).
- Birey artık seçimi üzerinde kararlı ve azimlidir (Kararlılık).
- Birey seçimine ilişkin faaliyeti noktasında arzuladığı hissi yaşar (Duygu) (Akt. Açıkgöz, 1996: 56).
Güdü Türleri Nelerdir?
En yaygın kullanılan güdü türleri şu şekilde sınıflandırılmaktadır (Karalar, 2006: 89-91):
1.İçsel güdüler.
İçsel güdüler, bireyin dışsal yönlendirmeden bağımsız hareket etmesidir. Bireyin içinden gelen ve kendi isteği ile yapma eğiliminde olduğu güdülenme halidir. Örneğin; ilgi duyma, merak etme, anlama, ihtiyaç duyma, yeterli olma isteği vb. gibi. Basit bir şekilde açıklamak gerekirse, İngilizceye ilgi duyan öğrenciye İngilizce çalış demeye gerek kalmadan kendi kendine çalışması, okuması veya öğrenme çabası içinde olması bu güdü türüne çok güzel bir örnektir.
2.Dışsal güdüler.
Dışsal güdüler de ise, birey ödül ve/veya ceza gibi yöntemlerle bir görev ya da sorumluluğun yerine getirilmesi için güdülendirilir. Örneğin; baskı kurma, ceza verme, ödüllendirme, rica etme vb. gibi. Derslerine çalışmayan veya ödevlerini yapmayan öğrenciye ceza ya da ödül yoluyla çalışmasını sağlamak ya da ödevlerinin yaptırtmak bu güdü türüne örnek teşkil etmektedir.
Elbette ki, yukarıda bahsi geçen tür sınıflandırması dışında literatürde çalışma alanı veya konusuna göre farklı sınıflandırma türleri de bulunmaktadır. Bu türlerden kısaca bahsetmek gerekirse;
- Alışveriş eğilimine göre, rasyonel ve duygusal güdüler.
- Fonksiyonel ve pratik faydaları bağlamında, faydacı ve hedonik güdüler.
- Davranışları etkilemesi açısından, olumlu ve olumsuz güdüler.
- Tüketici farkındalığı bağlamında, bilinçli ve bilinçsiz güdüler.
- Bir durumu açıklama şekline göre, durumluluk ve sürekli güdüler.
- Biyolojik ve sosyal temelli, birincil (dürtüler) ve ikincil (sosyal) güdüler.
gibi birçok güdü türünden bahsetmek mümkündür. Ancak, alan yazınında kullanılan ve genel geçerliliği olan güdü türleri içsel ve dışsal güdüler olmakla beraber araştırma konusuna göre incelene güdü türleri değişim göstermektedir.
Güdü Kuramları Nelerdir?
Temelde 4 (dört) güdü kuramından bahsedilebilir. Bunlar:
1. Davranışçı Güdü Kuramları
Bu kurama göre organizma, pekiştirilen davranışı tekrar etme eğilimindedir. Bu nedenle kişinin davranışları bazı pekiştireçler (ödül gibi) ile biçimlendirilebilir.
2.Hümanistik Güdü Kurumları
Bu kurama göre birey gereksinimlerinin yarattığı gerilim ve hoşnutsuzluktan kurtulmak için harekete geçer yani birey bu şekilde güdülenir.
3.Bilişsel Güdü Kuramları
Bu kurama göre kişinin davranışlarını ceza ve pekiştireç gibi dış uyaranlardan çok, bireyin inançları, beklentileri, amaçları, değerleri vb. belirler.
4.Sosyal Öğrenme Güdü Kuramları
Bu kurama göre güdülemeyi etkileyen üç faktör vardır. Bunlar, kişinin amacına ulaşma beklentisi, amacın kişi için değeri ve kişinin yapılan işe yönelik duygusal tepkisidir. Güdülenme bu çerçevede oluşur.
Sosyal Güdü Nedir?
Bir güdü türü olan ikincil güdülere sosyal güdüler denir. Öğrenilmiş güdülerdir. Toplumsaldır. Saygı görmek, başarı, mütevazı olmak ve güven gibi örneklerde de görüldüğü üzere toplumsal olduğu kadar kişisel güdülerdir. Sonradan öğrenilen olması sebebiyle ve kültürel farklılıklar açısından toplumdan topluma değişkenlik gösterir. Öğrenilen bu güdülerin önemli bir kısmı sosyal bir nitelik taşır.
Ancak öğrenilmemiş de olabilir. Örneğin, insanların bir arada beraber yaşama güdüsü öğrenilmemiş bir sosyal güdüdür. Başarılı olma isteği ise öğrenilmiş bir sosyal güdüdür.
Sosyal güdüler, yaşantılar ile kazanılır. Fizyolojik güdüler ile bağlantılı olup, onların doyumu ile öğrenilir.
Güdülenme Nedir?
Güdülenme (motivasyon), belirlenmiş bir hedefe yönelik var olan davranışı harekete geçiren, sürdürebilir kılan ve o davranışı yönlendiren güçtür (Başaran, 1990: 251). Güdü (motiv) ve güdülenme (motivasyon) birbirinden farklı kavramlardır. Güdü, istek, ilgi, dürtü veya gereksinimleri kapsayan genel bir kavramken; güdülenme, bireyin istediği gereksinimlerini tatmin etmek için eyleme geçme isteğidir.
İçsel bir durumdur. Davranışa yön veren enerji kaynağıdır. Odağında istek ve arzu yatar. Kişisel bir oldu olup, genel bir niyet durumu olarak görülebilir. Çok yönlüdür.
Güdülenme Neden Önemlidir?
Bir birey var olduğu andan itibaren fizyolojik ve sosyal anlamda birçok şeye ihtiyaç duyar. Bu ihtiyaçlarını farkında olan her birey içsel bir dürtüye maruz kalır. İhtiyaçlarını karşılama arzusu bir süre sonra eyleme dönüşmek durumundadır. İşte bu noktada birey harekete geçme isteği duyması, harekete geçmesi güdülenme ile mümkündür.
Bireyi davranışa yönlendiren güdülenme halidir. İhtiyaçların karşılanması bir davranış eylemine bağlı yani bir harekete geçme durumu ise bunun tetikleyicisi ve devamlılığını sağlayan güdülenmedir. Öyleyse güdülenme için, bireyin yaşamı ve devamlılığını sürdürebilmesi için vazgeçilmez bir gereksinim olduğu söylenebilir.
Güdülenme Kuramları Nelerdir?
1.Kapsam Teorileri
Kapsam teorileri sırası ile şöyledir:
- Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi. Motivasyon süreci tatmin edilmemiş ihtiyaçlarla başlar ve giderilmesi, harekete geçirilmesi gerekir. İhtiyaçlar; fizyolojik, güven aile olma, değer ve kendini gerçekleştirme olarak tanımlanır.
- Herzberg’in İkili Faktör Kuramı. Bu kuramda motivasyon faktörleri (başarı, saygınlık, sorumluluk vb.) ile hijyen faktörleri (ücret, iş ilişkileri vb.) bireyin motivasyonunu var veya yok kılan tetikleyicilerdir.
- Mc Clelland’ın Başarma İhtiyacı Teorisi. Bu teoriye göre, her çalışan fizyolojik, psikolojik özellikleri ve becerileri doğrultusunda bir işe yerleştirilirse daha başarılı olur.
- Alderfer’in ERG Teorisi. Bu teori Maslow’un ihtiyaç tasnifinin basitleştirilmiş halidir. Var olma, aidiyet ve gelişme ihtiyaçlarını kapsar.
2.Süreç Teorileri (Koçel, 1989: 302)
Süreç teorileri ise sırası ile şöyledir:
- Locke’ın Değer Teorisi. Bu teoriye göre, değer yargılarının insanların kazanılması doğrultusunda davranışlara yön verilmesidir. Bireylerin amaçlara ulaşmasalar da bu amaçların fikir birliğine varılmasıdır.
- Vroom’un Beklenti Teorisi. Bir süreç teorisidir. Davranışın ortaya çıkışından durması anına kadar olan faaliyetlerdeki değişkenleri açıklar. Kişiler değişik görüş ve değer yargılarına sahiptirler, ama hepsinde davranışı harekete geçiren güdüleme süreci aynıdır.
- Adams’ın Eşitlik Teorisi. Bu kurama göre kişinin iş başarısı ve tatmin olma derecesi çalıştığı ortamla ilgili olarak algıladığı eşitlik veya eşitsizliklere bağlıdır.
Güdü Örnekleri
Fizyolojik güdü örnekleri şu şekildedir; açlık, susuzluk, uykusuzluk gibi örnekler verilecek en belirgin örneklerdir. Fizyolojik güdüler kişiseldir.
Sosyal güdü örnekleri ise şu şekildedir; bir işte başarılı olma, terfi alma, hoşgörü, güven vs. Bu güdüler ise sosyal ortamda gerçekleşmektedir. Sosyal güdüler toplumsaldır.
Dürtü ve Güdü Farkı Nedir?
Dürtü bir güdü türü olup, birincil güdülerdir. Dürtü, biyolojik temellidir ve evrenseldir. Yani tüm canlılarda gözlemlenir. Annelik duygusu, cinsellik, susuzluk, açlık gibi güdüler biyolojik güdülere yani dürtülere örnek verilebilir. Doğuştandır ve yaşamla olgunlaşır.
Yani, birey için bir ihtiyaç söz konusudur. Bu ihtiyacı farkında olma durumu dürtüyken, bu dürtüyü harekete geçirme, davranışa dönüştürme gücü güdüdür. Örneğin, susuzluk hali ile su içme ihtiyacı, isteği dürtü, su içmek ise güdüsel bir davranıştır.
Dürtü itici güç, güdü ise harekete geçme eğilimi yani isteğidir.
Kaynaklar
- Açıkgöz, K. (1996). Etkili öğrenme ve öğretme. İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
- Başaran, İ.E. (1990). Eğitim Pskolojisi. Ankara. Kadıoğlu Matbaa.
- Dörnyei, Z. (2001). Motivational Strategies in The Language Classroom. Cambridge University Press.
- Karalar, R. (2006). Tüketici Davranışları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Yayınları.
- Koçel, T. (1989). İşletme Yöneticiliği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Yayınları.
Yazarın diğer yazısı: Fatalizm Ne Demek?
