Bu yayında kentleşme nedir? kentlileşme nedir? soruları ayrıca, kent göçü, kente uyum ve toplumsallaşma kavramları da göç sosyolojisi bağlamında ele alınacaktır. Bu yayın, sosyoloji ders notu niteliğindedir, bütünlük aramayınız.
Türkiye’de kentleşme ekonomik nedenlerden dolayı gerçekleşmiştir. Bu nedenle göçler büyük kentlere doğru olmuştur. Öncü göçmenler diyebileceğimiz, büyük kentlere ilk gelenler, kendilerine bir iş ve ev ayarladıktan sonra ailelerini ve yakın akrabalarını da yanlarına getirmektedirler. Kentte tutunanlar kendilerinden sonra gelecekler için de bir kılavuz olmaktadırlar. Bu şekilde zincirleme göç ile Anadolu kırsalından büyükşehirlere gelenler, ilk olarak formel iş piyasasında sigortalı işlerde değil, hemşehrilik ve akrabalık ilişkilerini kullanarak bulundukları işlerde genellikle kayıt dışı çalışmışlardır.
Kırsal kesimden büyük şehirlere gelenler kültürlerini de beraberinde getirmiştir. Genellikle hemşehrilerinin yoğun olduğu semtlere yerleşen göçmenler, kentsel değerler konusunda bazı sıkıntılar yaşamışlardır. Ancak Hemşehri dernekleri, göçmenleri yalnız bırakmamıştır. Bu dernekler tampon kurum olarak değerlendirilmiştir.
Kentleşme Nasıl Gerçekleşmiştir?
Gelişmiş ülkelerde ‘sanayi düzeyi’ kent nüfusunun çoğalmasında etken iken az gelişmiş ülkelerde bu duruma farklı nedenler eklenmektedir. Türkiye’de 1950’lerden itibaren ‘geçim derdi’ kente göçün en önemli nedenidir. Bu durumda insanlar büyük kentlere göç ederek yeni iş imkanları aramışlardır.
Göç sonucunda birey yeniden toplumsallaşarak, tüm aidiyet ve kimlik değerlerinin sorgulanmasını ve yeniden kurgulanmasını beraberinde getirmiştir. Ait olunan kimlik, kent kimliğine ne kadar uzaksa toplumsallaşma aşaması o kadar sancılı geçmektedir.
Kent Göçü, beraberinde ekonomik zorlukları da beraberinde getirmektedir. Uyum süreci ve ekonomik sıkıntılar, çocukların erken yaşta okullardan kopup iş hayatına girmesini de etkilemektedir. Devlet planlama teşkilatı, Türkiye’deki kentleşmenin anomik bir tür olduğunu vurgulamaktadır (Kentlileşememe)
Kente Uyum/ Kentlileşme
Toplumsallaşma, bir toplumun değer ve normlarının öğrenilmesi sürecidir. Göç, bu doğal süreci kesintiye uğratır. Göç sonrası yeni bir toplumsallaşma süreci başlar.
Kente uyum ise göçmenlerin yabancısı oldukları toplum işe bütünleşerek, toplumun bir parçası olma sürecidir (Yeniden toplumsallaşma). Toplumsallaşma sürecinin başarılı veya başarısız olması, göçmenlerin aidiyetleri ile kent yaşamının uyumuna göre değişebilmektedir. Yani göç sadece mekânsal bir değişim değil, bunun yanında toplumsal, ekonomik, kültürel, siyasal vb. değişimi beraberinde getiren bir etkiye sahiptir. Kent, yeni göçmenlere geleneklerinde, yaşama alışkanlıklarında ve davranışlarında bazı değişiklikler yapmasını dayatır. Modernleşmeci kuramcılar, kentleşme ile birlikte göçmenlerin kente tamamen uyum sağlayacağı fikrindedirler. Postmodern kuramcılar ise kentin oldukça heterojen bir yapı olduğunu ve çoğulculuk fikrine dayandığını belirtmişlerdir.
- İstanbul için uzun süre ‘kentli-köylü’ ikilemi yaşanmıştır. Eski İstanbullular yeni göçmenleri dışlamışlar.
- Mübeccel Kıray, kırdan kente göçenlerin artık köylü olmadıkları gibi kentli de olamadıklarını söyleyerek bu durum için ‘sahte kentlilik’ kavramını geliştirmiştir.
- Göçmenlerin kentteki köylüler olarak kalmalarındaki ana nedenleri, göçmenlerin yerleşik kentlilerle olan ilişkileri ve hemşehrilik bağlarıdır. Ayrıca enformel sektörlerde çalışmaları ve eğitim ve sağlık gibi alanlardan sınırlı olarak yararlanabilir olmaları, göçmenleri yeni kimlik arayışlarına itmiştir.
- Kentteki iş imkanları ve mesleki hareketlilik, göçmenlerin marjinalliklerini biraz törpülemiştir.
- Kırdan kente göçlerin gerek sosyal gerekse şehircilik ve mimari olarak kentlerin çehresini bozması, kentlerin büyük köylere dönüştüğü eleştirilerine neden olmuştur. Ancak bu tanım kabul edilemez. Kentin özelliği misyonu ve ikincil toplumsal ilişkilerdir. Mimarinin bozuk olması kenti köy yapmaz.
- Kent köylüleri diye tabir edilen göçmenler, kırsal yoksulluğu büyük kentlere taşımışlardır. Böylelikle her geçen gün artan göçmenlerin barınma sorunları ortaya çıkmıştır. Bu durum gecekondulaşma neden olmuştur.
- Chicago okulu ve takipçisi olan modernleşmeci kent bilimcileri, göçmenlerin gelenekselden moderne doğru dönüşeceğini varsaymaktadır. Bir şaşkınlık evresinden sonra yavaş yavaş kente ayak uyduracak hatta kentli olacaklar.
