Klasik Koşullanma Örnekleri | 60 Klasik Koşullanma Örneği

Klasik koşullanmanın en ünlü deneyi Pavlov’un köpek deneyidir. Pavlov, köpeğin mamayı gördüğünde tepki olarak dilini çıkarıp salya akıttığını gözlemler ve bunun üzerine bir deney yapar. Köpeğin mamayı gördüğünde verdiği tepki koşulsuz bir tepkidir. Mama ise koşulsuz uyarandır. Çünkü köpeğin verdiği tepki kendiliğindendir ve herhangi bir koşul sonucunda ortaya çıkmamıştır.  Pavlov daha sonra köpeğe bir zil çalar ve köpek zile tepki vermez. Zile tepki vermemesi zilin nötr uyarıcı olduğunu gösterir. Pavlov daha sonra köpeğe zil çalar ve zili çaldıktan hemen sonra mama vermeye başlar. Bunu defalarca kez tekrarlar. Ve artık köpek zil sesini duymaya başlayınca dilini dışarı çıkarıp salya akıtmaya başlar çünkü zilden sonra mama geleceğini öğrenmiştir. Zilden sonra mama geleceğini öğrenen köpeğin zile artık verdiği tepki koşullu tepkidir. Çünkü başta zile hiçbir tepki vermez ama zilin ardından sürekli mama alma davranışını tekrarladıkça artık zil onun için mamayı çağrıştıran koşullu uyarandır.

• Başka bir klasik koşullanma örneği verecek olursak: İşten ya da okuldan çıkıp eve giderken fırından duyduğumuz ekmek kokusuyla karnımızın acıkmasıdır. Çocukluğumuzdan beri karnımız acıktığında yemek yediğimiz için yemek kokuları bizim için koşullu uyarandır. Bu yüzden yemek kokuları artık karnımızı acıktırır ve bu da koşullu tepkidir.
• Hiç okula gitmeyen bir çocuk bir okulun önünden geçerken kulağına gelen zil sesi onun için hiçbir anlam taşımaz, ses çocuk için nötr uyarıcıdır. Çocuk okula başladıktan sonra zil sesinden sonra ara verileceğini öğrenir ve artık zil sesini her duyduğunda aklına teneffüs gelir, bu durumda zil sesi artık koşullu uyarıcıdır, teneffüsse çıkacağını bilmesi de koşullu tepkidir.
•  Dışarı çıkmak için ayakkabımızı giydiğimizde kedimiz bizim dışarı çıkacağımızı anlayıp miyavlamaya başlar. Çünkü ayakkabı giydikten sonra hep dışarı çıkmışızdır ve için ayakkabı giymemiz artık bir koşullu uyarıcıdır. Buna tepki olarak da miyavlar ve yanımıza gelir bu da koşullu tepkidir.
•  Şimşek çaktıktan sonra gök gürüldediğini öğrendikten sonra artık her şimşekte daha sesi duymadan korkmamız da koşullu bir tepkidir. Başta şimşek bizim için bir anlam ifade etmez ve sadece sesten korkarız ama sonra şimşekten hemen sonra sesin geldiğini fark etikçe şimşek nötr uyarıcı halinden koşullu uyarıcı haline gelir. Gök gürültüsü ise koşulsuz uyarıcıdır.

Klasik Koşullanma Genelleme Örnekleri

Klasik koşullanmada genelleme, benzer durumlara benzer tepkiler vermedir. Örneğin;

• Beyaz bir kedi tarafından ısırılan bir çocuğun gördüğü tüm beyaz hayvanlar korkması.
• Ya da dedesi sakallı olan bir çocuğun her sakallıyı dedesi sanması.
• En yakın arkadaşı mavi gözlü olan birinin tüm mavi gözlü kişilerle iyi anlaşacağın düşünmesi.
• X memleketli bir arkadaşı tarafından dolandırılan birinin X memleketli herkesin dolandırıcı olduğunu düşünmesi.
• Belli bir ilaç sonucunda uykusu gelen kişinin tüm ilaçların onda uyku getirdiğini düşünmesi.Kalabalık bir ortamda hırsızlığa uğrayan birinin tüm kalabalık ortamları güvensiz olarak görmesi.
• Sevgilisi tarafından aldatılan bir kadının tüm erkeklerin güvensiz olduğuna dair inanç geliştirmesi.
• Sahibi tarafından yeşil bir tasmayla dışarı çıkarılan köpeğin yeşil rengi her gördüğünde dışarı çıkacakmış gibi davranması.
• Belli insanlar tarafından şiddette uğrayan hayvanların tüm insanların korkutucu olduğunu düşünmesi.
• Kötü bir kadın şoföre denk gelen sürücünün “tüm kadınlar kötü araba sürüyor” diye düşünmesi.

Klasik Koşullanma Sönme Örnekleri

Klasik koşullanmada sönme koşullu uyaranın, koşulsuz uyaran olmadan verilmesi ve bunun sonucunda koşullu uyarana verilen tepkinin zamanla azalıp yok olmasıdır. Örnekle açıklayacak olursak:

• Pavlov’un köpeğe zil çalması ve ardından mama vermesi sonucunda köpeğin her zil sesine salya salgılaması koşullu bir tepkiydi. Pavlov daha sonra zili çalıp mama vermediğinde de köpek zilin sesine salya salgılar ama Pavlov bunu defalarca yapınca köpek artık zilden mama gelmeyeceğini öğrenir ve zile tepki vermeyi bırakır. Bu durumda zile karşı önceden geliştirdiği tepkinin sönmüş olduğunu görmekteyiz
• Beyaz bir kedi tarafından ısırılan bir çocuğunun tüm beyaz hayvanlardan korkmaya başlaması ama sonrasında beyaz bir köpek sahiplenip onun aslında korkulacak bir yanın olmadığını fark etmesi. Çocuğun beyaz hayvanlara karşı gösterdiği korkunun sönmesine sebep olur.
• Her sakallının kendi dedesi olmadığını fark eden çocuğunun artık her sakallıyı dedesi sanmayı bırakması.
•  Yakın arkadaşı mavi gözlü olan birinin, mavi gözlülerle iyi anlaşacağını düşünmesi ama sonra mavi gözlü ve anlaşmadığı biriyle tanışınca aslında durumun öyle olmadığını fark etmesi.
•  X memleketli biri tarafından dolandırılan birinin X memleketliler dolandırıcıdır diye düşünmesi ama daha sonra tanıştığı X memleketli insanların aslında güvenilir olduğunu görmesi “X memleketliler dolandırıcıdır” düşüncesinin sönmesine sebep olur.
•  Sevgilisi tarafından aldatılan kadının, sağlıklı bir partnerle kurduğu ilişki sonucunda “tüm erkekler güvenilmezdir” düşüncesinin sönmesi.
• Her ağladığında annesi tarafından çikolata verilen bir çocuğun, canı çikolata çektiğinde ağlaması ama annesinin artık çikolata vermemesi ve çocuğun da zamanla bu davranışı bırakması da bir sönme durumudur.
• Kalabalık bir yerde hırsızlığa uğrayan birinin, kalabalık bir yere girdiğinde her defasında korkması ama zamanla her kalabalığın tehlikeli olmadığını fark etmesi ve korkusunun azalarak sönmeye başlaması.
• Kadın bir sürücüyle kaza yapıp, kadınların kötü araba kullandığını düşünen kişinin trafikte vakit geçirdikçe kadınların kötü araba kullanmadığını fark etmesi ve bun düşüncesini bırakması.
• Psikiyatrik ilaçlar kullanmadan mutlu olmayacağını düşünen kişinin ilaçları bıraktığında da mutlu olabildiğini fark etmesi ilaca olan bağımlılığın sönmesine sebep olur.

Klasik Koşullanma Gölgeleme Örnekleri

• Köpeğe koşulsuz uyaran olan etle birlikte zil verildiğinde köpeğin artık zile tepki göstermeye başlaması koşullu tepkiydi. Zille birlikte bir de ışık verildiğinde köpeğin sadece zile tepki gösterip ışığa tepki vermemesi ışığın diğer uyaran tarafından gölgelenmesine örnektir.
•  Kurabiye kokusunu alan bir çocuk evde kurabiye piştiğini anlar ama kurabiye kokusundan daha baskın bir kokuyla kurabiyeyi ilişkilendirebilir, mesela sürekli limonlu kurabiye yediği için limon kokusu duyduğunda aklına kurabiye gelmesi kurabiyenin kokusunun gölgelendiğini gösterir.
• Bir okulda teneffüs zamanında zil çalmasıyla birlikte ışıklar da yanıp sönerse öğrenciler artık zilin çalmasından ziyade ışıkların yanıp sönmesiyle teneffüs geldiğini anlayabilir. Yani ışıkların yanıp sönmesi zilin sesini gölgelemiş olur.
• Kahve içip çikolata yerken mutlu olan biri kahve kokusunu duyduğunda mutlu hissetmesi ama çikolata da hissetmemesi, kahve kokusunun çikolatayı gölgelediğini gösterir.
• Akşamları müzik ve masal eşliğinde uyuyan bir çocuğun müzik sesini tek duyduğunda da uykusunun gelmesi iki uyaran arasında birine koşullandığını gösterir.

Önerilen Yazı

Psikoloji Öğrencilerinin Mutlaka Okuması Gereken 30 Kitap

Klasik Koşullanma Bitişiklik Örnekleri

• Köpeğe mamadan hemen önce zil verilmesi bir bitişiklik örneğidir. Nötr uyarıcı ve koşulsuz uyarıcı art arda verilerek nötr uyarıcı koşullu uyarıcı haline gelir.
• Zil çaldıktan hemen sonra teneffüs olması da bir bitişiklik durumudur.
• Ayakkabı giydikten hemen sonra dışarı çıkan birinin köpeği için ayakkabının, dışarı çıkmayı simgelemesi de bunların art arda gelmesi yani bitişik olmasından dolayıdır.
• Çocuğu uyutmadan hemen önce masal okumak.
• Annesi tek kaşını kaldırdıktan sonra çocuğuna bağırdığında çocuğun artık sadece kaşın kalkmasından annesinin sinirlenmesi de bunları art arda gelmesinden dolayıdır.

Klasik Koşullanma İle Öğrenme Örnekleri

• Okula yeni başlayan bir çocuğun zil çalmasının “teneffüs vakti” anlamına geldiğini öğrenmesi bir klasik koşullanmadır.
• Her ağladığında annesi tarafından çikolata alan çocuk artık ağladığında çikolata alacağını öğrenir ve canı çikolata çektiğinde ağlamaya başlar.
• Bulutlu havalarda yağmur yağdığı için, bulutlu havayı gören kişinin dışarı çıkmadan yanına şemsiye alması.
• Ayakkabı giydiğimizde köpeğimizin dışarı çıkacağımızı anlayıp havlaması onun dışarı çıkıldığında ayakkabı giyilmesi gerektiğini öğrenmesindendir.
• Sürekli yaramazlık yapan bir çocuğun annesi tek kaşını kaldırıp çocuğa baktıktan sonra ona sürekli kızıyorsa, çocuk artık annesi tek kaşını kaldırdığı anda yaramazlık yapmayı bırakması annesinin bu tepkiden sonra ona kızacağını bilmesinden kaynaklanmaktadır.
• Her gece masal okunarak uyuyan bir çocuk artık masal okunduğunda uyku saatinin geldiğini öğrenmiştir.
• Çikolata yedikten sonra mutlu hisseden birinin artık mutsuzken çikolata yiyerek mutlu olmaya çalışması da klasik koşullanmayla öğrenilmiştir.
• Annesinden bir şey isterken sesini incelten bir çocuğun annesi, çocuk sesini incelttiğinde bir şey isteyeceğini artık öğrenmiştir.
• İlaç içtikten sonra uykusu gelen birinin her ilacın onun uykusunu getireceğini düşünmesi de koşullanmayla öğrenilmiş bir davranıştır.
• Sevdiği kişinin parfüm kokusunu duyduğunda aklına o kişinin gelmesi de klasik koşullanmadır.

Klasik Koşullanmaya Günlük Hayattan Örnekler

• Fırının önünden geçerken burnumuza gelen kokuların karnımızı acıktırması.
• İşten çıkıp eve giderken bir okulun önünde geçerken teneffüs zil sesini duyunca mutlu hissetmemiz.
• Her sabah uyandığınız alarm sesini gün içinde duyduğunuza aklınıza uyanma vakti olduğu gelmesi.
• Çikolata kokusu aldığımızda mutlu hissetmemiz.
• Sevdiğimiz birinin parfüm kokusunu aldığımızda onu hatırlamamız.
• Çocukluk oyuncağımızın aynısını bir oyuncakçıda gördüğümüzde aklımıza eski günlerin gelmesi.
• Bir depremzedenin, vapura bindiğinde vapurun sarsılmasından korkması.
• Araba kullanırken yeşil ışıkta geçip kırmızı ışıkta durmamız.
• Ninni sesi duyduğumuzda uykumuzun gelmesi.
• Metroda kapının kapı kapanmadan hemen önceki sesi duyunca kapıdan uzaklaşmak.

Klasik Koşullanma Üzerine Araştırma Örnekleri

1. Pavlov’un köpek deneyi
2. Leon Kamin fare deneyi
3. Seligman öğrenilmiş çaresizlik deneyi
4. Küçül Albert deneyi
5. Sönme ve kendiliğinden geri gelme

1.Pavlov’un Köpek Deneyi

Klasik koşullanma 1900’lü yıllarda Pavlov’un Köpek deneyi sonucunda ortaya çıkmıştır. Pavlov köpeğe mama verirken köpeğin salya salgıladığın görür, sonra köpeğe zil çalar ve köpek zile tepki vermez. Mama koşulsuz uyaranken zil sesi nötr uyarandır. Daha sonra Pavlov zili çalıp hemen ardından köpeğe mama vermeye başlar ve bunu bir müddet tekrar eder. Sonrasında köpeğe zil çaldığında köpek artık zilin sesini duyduğu anda salya salgılar, başta nötr bir uyarıcı olan zil sesi zamanla koşullu uyarıcı haline gelmiştir. Bu durum koşullu uyaranla beraber verilen nötr uyarıcının, koşullu uyaran haline gelmesi ve öğrenme gerçekleşmesidir. Pavlov bu duruma “Klasik Koşullanma” demiştir.

2.Leon Kamin Fare Deneyi

Pavlov deneyinde koşulsuz uyaran ve nötr uyarının verilmesinde belli bir zaman olması gerektiğini söylemiştir.  İkisi hemen art arda verilmeli ve arada herhangi başka bir uyarıcı olmamalı. Lakin 1960’lı yıllarda Leon Kamin koşullu uyaran ve nötr uyaran arasında zaman farkının yeterli olmadığını, koşullu uyarının koşulsuz uyaranla ilgili olması gerektiğini söyler. Farelerle yaptığı deneyde iki koşullu uyaran koyar ve fareler yalnızca elektrik şokunu andıran uyarıcıya tepki veriri. Yani bir uyarıcının koşullu uyarıcı olması için koşulsuz uyaranla bir bağlantısı olması gerektiğini savunur.

İlgili İçerik: Sigmund Freud

3.Seligman Öğrenilmiş Çaresizlik Deneyi

Seligman kepekleri 3 gruba ayırır ve 2 koşulda bir deney yapar.  İlk gruptaki köpeklere elektrik şoku verir ve köpekleri kaçamayacak şekilde bağlar, ikinci gruptaki köpeklere ise şok veri ama daha gevşek bir şekilde bağlar ve köpekler şoktan kurtulabilirler  üçüncü gruptaki köpeklere ise şok verilmemiştir. 2.durumda ise bütün köpeklere şok verilmiştir ve hepsine kaçma imkânı sağlanmıştır ama diğer iki grup şoktan kaçarken ilk gruptaki köpekler kaçmaya çalışmazlar bile, Seligman ilk koşulda kaçamayan köpeklerin ikinci durumda gösterdiği bu tepkiye “Öğrenilmiş Çaresizlik” adını vermiştir.

4.Küçük Albert Deneyi

John B. Watson klasik koşullanmanın insanlar üstünde de etkili olduğunu göstermek için 9 aylık bir bebek olan Albert ile bir deney yapmıştır. Albert’ yüksek sesli bir müzik açmıştır ve Albert yüksek sesten korkarak ağlamaya başlamıştır. Daha sonra sesi kapatıp bir sıçan getirmiştir ama Albert sıçana bir tepki vermemiştir. Watson deneyin bu kısmından sonra müziği her açtığında sıçanı da getirmeye başlamıştır ve bebek artık sıçanı gördüğünde de ağlamaya başlamıştır. Watson bu deney sayesinde klasik koşullanmanın insanlarda da etkili olduğunu göstermek istemiştir ama dokuz aylık bir bebek üzerinde yapılan bu deney çeşitli etik tartışmalara yol açmıştır.

5.Sönme ve Kendiliğinden Geri Gelme

Pavlov’un ardından gelen araştırmacılar klasik koşullanmada “sönme ve kendiliğinden Geri Gelme” kavramlarını ortaya atmışlardır. Köpek zamanla zile tepki vermeye başlar ve bu tepki koşullu tepki olur demiştik, eğer zilden sonra mama vermeyi bırakırsak köpek zamanla zile tekrar tepki vermez duruma gelir ve burada sönme gerçekleşir. Daha sonrasında yine zille birlikte mama verirsek köpek sese tepki vermeye başlayabilir, bu durumda da kendiliğinden geri gelme olmuş olur.

Keşfedin: Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi