Kültürel gecikme, maddi kültür ögelerinin gelişmesi ve ilerlemesi karşısında manevi kültür ögelerinin geç ilerlemesi ya da ilerleyememesinden kaynaklanan adaptasyon sorundur. Bu soruna neden olan etmenlerin başında teknoloji gelmektedir. Sanayileşme ve kentleşme sürecindeki toplumlarda, maddi kültürü (üretim teknolojisi, üretim araçları, kullanılan araç-gereçler vb.) oluşturan teknoloji temelli hızlı değişimler ile manevi kültürü (değerler, gelenekler, alışkanlıklar, davranış kalıpları vb.) oluşturan geleneksel yaşam tarzındaki yavaş değişim arasında uyumsuzluk ortaya çıkmaktadır (Türkdoğan 2007: 107-108). Kültürel alan, insanlara geçmiş kuşaklardan miras kalan değer, norm, düşünce biçimleri, dünya görüşü ve davranış kalıplarını kapsar. Teknolojik değişmeden kültürel değişmeye uzanan yolda, ekonomik, sosyal ve politik unsurlar daha hızlı değişirken, insanoğlu sahip olduğu kültür normlarından kolay kolay vazgeçemez. İşte bu durum, kültürel gecikmeye neden olur (Erkan, 1998: 216; akt. Kocacık, 2003).
Kültürel Gecikme Kavramını Öne Çıkaran Akademisyen Kimdir?
Kültürel gecikme kavramını ortaya atan ilk kişi William F. Ogburn’dür. Ogburn, maddi ve manevi kültür ögeleri arasındaki değişme farkını ortaya koymak için kültürel gecikme kavramını kullanmıştır. Ogburn’e göre maddi unsurlar, manevi olanlara göre daha hızlı değişmektedir. Maddi unsurlar değişmeyi tetikleyenlerdir bundan dolayı manevi unsurlar maddi olanlara göre geç değişir. Her buluş, uyarlanma gerektiren bir toplumsal değişmeye neden olur. Fakat toplumun bütün unsurları ilgili değişmeye aynı anda uyarlanamaz. Ogburn’ün sıralamasında en başta teknoloji bulunur. Onun arkasından ekonomi gelir. Ekonomiden sonra diğer toplumsal kurumlar değişir (Oskay, 1978). Ogburn’e göre, kültürel gecikme kavramını belirlemek için aşağıdaki dört adımın atılması gerekir.
1) Kültürel sistem içinde en az iki değişkenin, (maddi ve maddi olmayan kültür unsurları), belirlenmesi;
2) Bu değişkenlerin uyum içinde olduklarının gösterilmesi;
3)Bu iki değişkenden biri değişirken, diğeri değişmediği ya da birinin diğerinden daha fazla değiştiğinin tarihlerle gösterilmesi,
4) Bir değişkenin diğerinden önce ya da ondan daha fazla değişmesi durumunda, önce olandan daha az doyurucu bir uyumun bulunduğunun gösterilmesi gerekir (Kızılçelik, a.g.e., s. 410-411.)
İlginizi Çekebilir: Baskın Kültür Nedir?
Kültürel Gecikme Örnekleri
Teknolojini gelişmesi, zamanın değişmesi ve bununla birlikte gelen yeni normlar ve birtakım değişiklikler kültürel gecikmenin sebebi olarak görülebilir. Günümüzde birçok şeyi teknolojik cihazlar üzerinden yapmak mümkündür. Bu durum kültürleri ister istemez etkilemektedir. Teknolojinin sıkça kullanıldığı ülkeler her bakımdan daha gelişmiş, modern olarak görülürken; teknolojiden mahrum kalmış ya da kullanmayı tercih etmeyen topluluklar ilkel ve çağ dışı olarak adlandırılır. Salgın koşullarıyla hayatımızda daha çok yer almaya başlayan teknolojiyle birlikte evlerden çalışma ve evden eğitim görme durumları da artmıştır. Salgın koşullarının hafiflemesine rağmen eğitimlerin bir kısmının online olarak gerçekleştirilmesi, bazı departmanların evden çalışmalarının istenmesi gibi uygulamalarla kalıcı hale getirilmeye çalışılması bir kültür değişiminin tetikleyicisi olmuştur. Bu durum bilinen iş yeri ve okul kültürünün değişmesine yol açarak kültürel gecikmeyi başlattığı söylenebilir.
KAYNAKÇA
• ERKAN, Hüsnü.(1998), Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme.4b, Türkiye İş Bankası Yay. No: 326. Bilim Dizisi, No 8, Ankara
• KİRAZ, S. (2020). FRANKFURT OKULU VE ROMANTİZMİN MODERNİZM ELEŞTİRİSİ TEMELİNDE BİR GELECEK PROJEKSİYONU: MODERNİZM VE TOPLUMSAL DEĞİŞME. JOURNAL OF MODERNISM AND POSTMODERNISM STUDIES (JOMOPS), 1(1), 21-29.
• Kocacık, F. (2003). Bilgi toplumu ve Türkiye. CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 27(1), 1-10.
• Oskay, Feryal. “Kültürel ve Toplumsal Değişme Konusunda William Fielding Ogburn‟un Görüşleri Üzerine Bir Deneme.” Eğitim ve Bilim 3.13 (1978): 36-47
• Seyhan, E. Ö. A. E. (2016). Maddî terakki, kültürel değişme, gecikme ve kültürel buhranlarımız. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(5), 41-59.
• Sezgin Kızılçelik; Sosyoloji Teorileri, Yunus Emre Yay., Konya, 1994, s. 407.
• Türkdoğan, Orhan. Kültür-Değişme ve Toplumsal Çözülme. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2007.
İlginizi Çekebilir: Kültürel Emperyalizm Nedir?
