Machiavelli, günümüzde birçokları tarafından modern siyasetin temellerinde payı olduğuna inanılan isimdir. Yaşadığı dönemde insanların kendisini tam olarak anlayamadığı da savunulan fikirlerden biri. Bunun yanı sıra günümüzde hala Machiavelli için oldukça tartışmalı taraflar bulunuyor. Siyasi düşünürün bir devletin nasıl yönetileceği, siyasetin dini ya da başka bağlamlardan kurtararak özgür olarak ele alınması gerektiği, insan doğasına ilişkin fikirleri nedeni ile oldukça tartışılan biri olarak görüldüğü söylenebilir. Bu çalışmada Machiavelli’nin siyaset anlayışı üzerine “Prens” kitabı özelinde değinmeye çalışacağım.
Başlıklar
“Prens Kitabı” Hakkında
Prens kitabı, Machiavelli’nin dönem hükümdarına yazdığı tavsiyelerin kitaplaştırılmış halidir. Kendisinin en büyük amacı İtalya’yı içinde bulunduğu parçalanmış durumdan kurtararak birliği sağlamaktır. Bu fikri kitabının birçok noktasında ve giriş kısmında ifade ettiği söylenebilir. “Prens” kitabında özellikle geçmiş dönemlerde farklı coğrafyalarda hüküm sürmüş hükümdarların hüküm sürme şekillerinden, nasıl başa geçtiklerinden ve nasıl tahttan indirildiklerinden bahsediliyor. Siyasi düşünürün en büyük amacı var olan toplum durumunu analiz ederek iyi bir hükümdarın taşıması gereken nitelikler hakkında öğütler vermektir. Böylece parçalanmış İtalya’nın birleşmesi mümkün olabilecektir.
Machiavelli Siyasi Görüşü
Machiavelli’nin siyasi görüşü temelde bir devletin ayakta durması için var olan gerekliliklerin nasıl sağlanması gerektiği ile ilişkilidir. Ona göre bir hükümdar olabildiğince bencil olmalıdır. Ancak bencil görünmemelidir. Halk tarafından sevilen ancak daha çok korkulan bir profili olmalıdır. Vatandaşların hükümdara olan bağlılıkları korku ve sevginin birleşiminden oluşan kuvvetli bir bağ olmalıdır. Bu ve bunun gibi birçok öneri ile Machiavelli bir devletin ayakta ve birlikte kalabilmesi için gereklilikleri ifade etmiştir.
Machiavelli’nin döneminde ve sonrasında taşlanmasının en büyük nedeni insan ve din hakkındaki düşünceleridir. Ona göre önemli olan tek şey sonuçtur. Ortaya çıkan sonuç talep edilen bir sonuç ise bunun nasıl kazanıldığının hiçbir önemi yoktur. Bununla birlikte insanın doğası gereği bencil olduğunu da düşünür. Siyasi düşüncelerini şekillendiren ana unsurlardan biri insanın doğası hakkındaki fikirleridir. Ona göre insan bencildir ve bencilliğini kabul etme konusunda da oldukça bencildir.
Machiavelli’nin yaşadığı dönemde fazlaca eleştirilmesinin bir başka nedeni de klasik siyasi anlayıştan bir hali uzak olmasıdır. Hatta dinin devleti bir arada tutma aracı olarak kullanılması gerektiğini savunması halk tarafından yanlış anlaşılmasına da neden olmuştur. Din, insanları bir arada tutan güçlü bir bağdır. Machiavelli tarafından bu kurumun doğru bir şekilde kullanılması devletin birliğini sağlamak için oldukça etkili bir yol olarak görülür.
İyi Bir Hükümdarın Özellikleri Üzerine
Machiavelli’ye göre iyi bir hükümdar halkını tanımak konusunda diğer herkesten daha güçlü olmalıdır. Halkının niyetlerini bilmeli ve onlara kendini sevdirmelidir. “Prens” adlı kitabında hükümdarların tahtı ele geçiriş ve tahttan indiriliş öykülerinden bahseder. Bu bahsedilenler daha önceleri yaşanmış olan devlet geçmişleridir. Temelde örnekler ile iyi bir hükümdar olmak için nasıl bir politika izlemek gerekir, iyi bir hükümdarın özellikleri neler olmalıdır konularının üzerine eğilmiştir. Böylece İtalya için en iyi ve doğru hükümdarı oluşturma çabası içerisine girmiştir. Ona göre insan doğası gereği bencildir. Bu nedenle iyi bir hükümdar hem bir tilki hem de bir aslan gibi olmalıdır. Yeri geldiğinde tuzaklara karşı akıllı ve önsezili olabilmeli, halkın kendisinden korkmasını sağladığı gibi de sevmelerini sağlayabilmelidir. Onun için bir hükümdar tarihi bilgisi kuvvetli olan hükümdardır. Çünkü tarih başkalarının hatalarından ders çıkarma imkanı verir.
Machiavelli’nin Hükümdar Düşüncesi Üzerine Bir Eleştiri
Prens adlı kitabında da hükümdara olan öğütlerinin her birini farklı örnekler ve devletler üzerinden anlatmıştır. Böylece tarihten dersler çıkararak olası sorunları önceden görebilen, halkını tanıyan ve devletin birlik içerisinde kalması için yapılması gereken her şeyi yapabilen bir hükümdar profili çizmiştir. Machiavelli’nin hükümdar resmi çizerken beni en çok şaşırttığı noktalardan biri de iyi bir hükümdarın merhametli görünüp merhametsiz olması gerektiği fikrine inanmasıdır. Hükümdar sonuca giden yolun hangi aşamalardan geçtiğini umursamadan, başka bir ifade ile merhamet etmeden sonuca ulaşmalıdır. Bu fikir Machiavelli’nin gözünde hükümdarın sadece devletin bir arada olabilmesi için kilit konumda yer alan bir obje gibi görüldüğünü gösterir. Siyasi düşünür hükümdara bir insan gibi davranmamasını öğütler. Bana göre böylesine zeki ve makineleşmiş bir insanın devleti yönetmesi uzun ömürlü olmayacaktır. Hatasız ve birlik içinde olan bir devleti oluşturmak için hükümdarın taşıması gereken niteliklerin onu makineleştirdiğini de göz ardı etmiştir. Bu durum da beraberinde devleti ilgilendiren kararların hükümdar tarafından zamanla yanlış verilmesine neden olabilir.
Kaynak:
Niccolo Machiavelli, çev., Alev Tolga (Say Yayınları, 2016)
