Materyalizm Nedir? Özellikleri ve Temsilcileri

Materyalizm, her şeyin maddeden var olduğunu ve bilinen bütün görüngülerin maddi etkileşim sonucunda oluştuğunu ileri süren felsefi bir kuramıdır. Kurama göre, var olan tek töz maddedir. Fiziksel varlığı ve bu haliyle tek ve esas olan gerçeklik maddedir. Bu durum maddecilik olarak da tanımlanmaktadır. Kuram; düalizmden ayrılırken, monist varlık bilimi sınıfında yer almaktadır. İdealizm ve tinselcilik ile ise taban tabana zıttır.

Materyalizm, kavramı sosyolojik olduğu kadar psikolojik bir olgudur. Materyalizmi alanda çalışan araştırmacılar farklı yönleri ile tanılamışlardır. Materyalizm;

• Wackman ve Ward (1971) göre ‘bireylerin para ve materyalleri kişisel mutluluk ve sosyal ilerleyişlerine giden bir yol’,
• Richins ve Dawson (1992) göre ‘kazancın merkezi’,
• Belk’e (1985) göre ise ‘kişinin maddi varlıklara duyduğu büyük bir bağlılık’ olarak tanımlanmaktadır.

Materyalizm; özdekçilik, maddecilik ve dehriyye olarak da ifade edilmektedir. Latince madde anlamına gelen ‘materia’ kelimesinden türemiştir. Varlığın temeli madde olarak tanımlanır ve her şey maddi olan bir şeye indirgenebilmektedir. Gerçeklik maddeden ibarettir. Materyalizmi savunanlara ‘materyalist’ denilmektedir.

Felsefede materyalizm, bir dünya anlayışı olarak karşımıza çıkmaktadır. Belli ilkelerden hareketle doğa görüngüleri ve bunun olağan bir sonucu olarak toplumsal yaşamın görüngelerini anlamak ve yorumlamak temeline dayanır.

Materyalizm Temsilcileri Kimlerdir?

Materyalizmin tarihine baktığımızda kaynağının M.Ö. 6. yy. Antik Yunan felsefesine dayandığı görülmektedir. İlk fikir logos kuramı ile ‘Hraclitus’dan çıkmıştır. İlk temsilcileri ise M.Ö. 5. yy da evrenin madde ve boşluktan oluştuğu yorumunu yapan ‘Leucippus’ ve ‘Democritus’dur. Kavram olarak ilk defa Henry More 1668 yılında Divine Dialogues’da kullanmıştır. Kavramın anlam kazanması ile Leibniz ‘in Clarke mektuplaşmasıyladır.

Devam eden dönemlerde ise savunucularını (materyalistleri) şu şekilde sıralamak mümkündür:

• 17. yy. da Pierre Gassendi, Gottfried Leibniz ve Thomas Hobbes.
• 18. yy. da Paul Henri Thiry d’Holbach, John Toland, Julien de la Mettrie ve Denis Diderot.
• 19. yy. da Ludwig Feuerbach, Charles Darwin, Sigmund Freud, Karl Marx ve Friedrich Engels.

Materyalizmin Özellikleri Nelerdir?

Materyalizmin Özellikleri:

• Varlığın özü ve temel yapı taşı maddedir.
• İdealizmi ile taban tabana zıttır.
• Felsefidir.
• Madde kendi kendini hareket ettirecek güce sahiptir.
• Madde tek tözdür.
• Her şey maddeden oluşur.

Diyalektik Materyalizm Nedir?

Proletaryanın yeni felsefesi olarak tanımlayarak diyalektik materyalizmi ilk kullanan Alman işçi J. Dietzgen’dir. Sonrasında ise Marx ve Engels tarafından desteklendiğini görmek mümkündür. Diyalektik materyalizm Marxçılığın olumlu yanını eleştirerek düşünsel yönüne vurgu yapmaktadır. Engels’e göre: ‘Diyalektiğin tutarlı yanını, idealist alman felsefesinden kurtarıp materyalist bir doğa ve tarih anlayışıyla bütünleştirmeyi, Marx ile benden başka düşünen hemen hemen yoktu.’

Diyalektik materyalizm, karşıt olanların birliği ve çatışması, niceliksel anlamda var olan değişimlerin niteliksel değerlere dönüşmesidir. Diyalektik materyalizme göre, düşünce ve varlık ne aynıdır ne de ayrıdır. Düşünce ve varlık diyalektik materyalizme göre pratiktir. Fikirlerle açıklanamaz. Çünkü fikirlerin oluşumu maddi pratiklerle açıklanır. Bilim, düşünce ile varlık arasında koşullandırma ilişkisini bulur. İnsanlar gerçeklik ile ilgili fikirlerini kavramlarla ifade eder.

Diyalektik materyalizme göre, her şey maddenin bir formu olup uzantısıdır. Var olan tüm fikirler aslında nesnel dünyanın insan zihninde olan yansımalarıdır.

Materyalist Tarih Anlayışı Nedir?

Materyalist tarih anlayışı, toplumun gelişmesi sürecini zıtların karşılaşıp çarpışması üzerinden ele alan diyalektiktir. Tarihsel materyalizm, Karl Marx ve Friedrich Engels tarafından kurulan bir görüştür. Materyalist tarih anlayışı, tarihte olup biten şeylerin kaynağına bakmak yerine, gelişmesine odaklanmaktadır. Çünkü burada insanlığın tarihi maddi bir temele dayanmaktadır (Beer, 1956, s. 37-38).

Tarihsel materyalizm anlayışıyla Marx, kapitalist süreci ve beraberinde yabancılaşma olgusunu eleştirmiş ve toplumdaki değişimlerin neden ve nasıl gerçekleştiğini anlamaya çalışmıştır. Bu bağlamda tarihi de ekonomi temelli sınıf çatışmalarının tarihi olarak görmüştür. İnsanlık tarihini tarihsel materyalizm maddeci temelle açıklamıştır. Madde ezelî ve ebedîdir. İnsani birçok değeri inkâr eder ve hayatı; yamak, içmek, barınmak, giyinmek gibi ilişkilerden ibaret görür.

Materyalist tarih anlayışı ile ilgili Engels şöyle demektedir: ‘Materyalist tarih anlayışı, şu savdan hareket eder: üretim ve üretimden sonra ürünlerin mübadelesi, her türlü toplumsal düzenin temelini oluşturur; tarih boyunca her toplumda, ürünlerin bölüşümü ve onunla birlikte sınıf ya da zümreler halinde toplumsal sıralanma, üretilmiş olana, bunun üretilme biçimine ve üretilmiş şeylerin bölüşüm biçimine göre düzenlenir. Bundan ötürü bütün toplumsal değişimlerin ve bütün siyasal altüst oluşların son nedenlerini, insanların hafızasında, öncesiz sonrasız gerçek ve öncesiz sonrasız adaleti daha iyi anlamaları değil, üretim ve mübadele biçimlerinin değişmesinde aramak gerekir; bu nedenleri felsefede değil, söz konusu dönemin iktisadi yaşamında aramak gerekir.’

Materyalizm Neyi Savunur?

Materyalizm evrenin temelinin maddi olduğunu savunur. Varlığın özü yani temel yapı taşı maddidir. Maddeye bir nevi Tanrılık atfeder. Madde kendi kendisini hareket ettirebilecek güce ve yapısal forma sahiptir.

Materyalizmin Karşıtı Nedir?

Materyalizm, metafiziğe dayalı olan Alman İdealizmine ve yeni Platonculuk ile tinselcilik akımlarının karşıtı durumundadır. Platon’a ait olan ‘’idealar dünyası’ teriminin materyalizmde herhangi bir geçerliliği yoktur. Materyalizme göre sadece gözlemlenebilen somut varlıklar gerçekliği yansıtır. İçinde yaşadığımız dünyada sadece maddi ve somut varlıklar algılanabilir. Bu anlamda materyalizm Maddecilik, İdealizm ile taban tabana zıttır. Platon ve Aristoteles, gerçekliği ‘idealar dünyası’ olarak tanımlarken, materyalistler ise tek gerçekliğin nesneler dünyası olduğunu savunur.

Materyalizm ve İdealizm Arasındaki Fark Nedir?

Platon’un idealar kuramı üzerinden adını alan idealizm, dünya üstünde bir idealar (düşünceler) dünyası olduğunu ve yeryüzündekilerin bu idealar dünyasının kötü bir kopyası olduğun ileri sürer. Örneğin, tüm masaların idealar dünyasında masa olma özelliğini aldığı bir masa ideası vardır. Varlığı tek bir birliktir. Aklın sınırları dışında gerçekliğe ulaşmak olanaksızdır. Gerçek ideadır ve maddi doğa bunun sadece bir yansımasıdır.

Materyalizm ise bu idealizm anlayışın tam tersidir. Aklın aldığı her türlü olgunun temelinin madde olduğunu söyler. Bütün var olan ilişkiler maddi etkileşimler sonucu oluşmaktadır. Materyalistlere göre maddi gerçeklik düşünceden bağımsız olarak vardır. Düşünceyi ise maddi dünyanın insan bilincine yansıması olarak açıklamaktadır.

Materyalizm ve Pozitivizm Arasındaki Fark Nedir?

Pozitivizm, felsefi olarak ilk defa Saint Simon sonrasında Auguste Comte tarafından kullanılmıştır. Pozitivizm, olumlu bir düşünce, davranış biçimi olarak kullanılır. Matematikte ise, belirli özellikteki sayılar kümesini, pozitif sayıların kümesini ifade etmektedir. Pozitivizmin felsefedeki kullanımıyla bu alanlardaki kullanımı arasında kimisi doğrudan, kimisi dolaylı olmak üzere ilişkisi bulunmaktadır. Felsefede pozitivizmin temel özelliği, bilimi tek geçerli bilgi türü olarak görmesi ve olguları üzerinde inceleme yapılabilecek tek obje olarak kabul etmesidir.

Hem ‘pozitivizm’ hem de ‘materyalizm’ birbirinin devamı niteliği taşıyan bir düşünce sistemi olarak karşımıza çıkmaktadır. Her iki kavramın birbirinin yerine kullanıldığı görmek mümkündür. Pozitivist olan bir düşünürü materyalist olarak da değerlendirebiliriz. Bu görüş kapsamında var olan veya gerçek olan sadece maddedir. Madde, bu anlamda evrenin temel kurucu unsurudur. Duyumlarla algılanan varlıklar ve süreçler vardır ve gerçektir. Evren; zekâ gibi veya gaye ve nihai sebepler gibi unsurlarla yönetilmez veya yönlendirilemez. Pozitivizmde materyalizmde olduğu gibi Tanrı inancı yoktur. Her şey esası itibari ile maddedir.

Pozitivizm temel olarak tecrübeye dayanmakla materyaliz ile yazı yönlerinden ayrılır. Bütün olaylar deney ve gözlem ile incelenir. Güvenilir ve sağlam bilgiye ulaşmanın yolu pozitivistler açısından deney ve gözleme dayanır. Deney ve gözleme dayanmayan bilgiye pozitivistle itibar etmez. Dinî ve metafizik anlamındaki bilgiler deneye dayanmadığı için değer görmez ve insanlığın Allah yerine geçmesi gerektiğine vurgu yaparlar.

İslam’ın Materyalizme Bakış Açısı Nasıldır?

Metafiziği reddeden materyalizm spiritüalizm, idealizm, rasyonalizm gibi disiplinlerle de ters düşmektedir. Tanrı inancı, yaratılış, ibadet, melek, peygamber, kutsal kitap gibi dinî inançları yanılgı olarak görür. Determinizmi esas kabul eder.

Cahiliye döneminde ‘dehr’ denilen bir kaynaktan çıktığına inanan, hayatı ‘oluş ve yok oluş’ olarak tanımlayan ve ölümden sonra tekrar dirilmeyi reddeden bir topluluk bulunmaktaydı. Bu anlamda Kur’ân-ı Kerîm de dehrîler şiddetle kınanmış ve doğru yola çağrılmıştır. Kur’an’ın en temel öğretisine göre bütün kâinat Allah tarafından yaratılmıştır. Bu sebeple, maddenin kendi başına yaratıcının iradesinden bağımsız olarak var olması mümkün değildir. Cansız ve hareketsizken Allah’ın izni ve emri olmadan canlı bir organizmaya dönüşmesi söz konusu olamaz. Bu noktada var olan başlıca kelâm ekollerinin maddeci düşünce karşısındaki donanımlı ve güçlü duruşu, İslam felsefesinin ve tasavvuf ekollerinin mutlak hâkimiyeti ile İslâm tarihinde materyalist düşünce barınamamıştır.

Kaynaklar

• Beer, M. (1956). Hegel’in Felsefesi Ve Marx’ın Tarih Anlayışı. (Çev: F. Sabit). İstanbul: Öncü Kitapevi.
• Belk, R.W. (1985) Materialism: Trait Aspects Of Living İn The Material World. Journal of Consumer Research, 12, 265–280
• Richins, M.L.ve Dawson, S. (1992) A Consumer Values Orientation For Materialism And Its Measurement: Scale Development And Validation. Journal Of Consumer Research, 19, 504– 521.
• Wackman, D. ve Ward, S. (1971) Family and Media Influences on Adolescent Consumer Learning, American Behavioral Scientist, 14, 415-427.