Örneklem Nedir? Örneklem Büyüklüğü Hesaplama

Sosyal bilimlerde yapılan araştırmalarda verilerin toplanması ve analizinde nicel ve nitel olmak üzere iki farklı yöntem kullanılmaktadır. Her iki yöntembilimi kendi içinde farklılıklar gösterse de verilerin toplanması sürecinde birinci adımı örnekleme yöntemi oluşturmaktadır.

Örneklem, çalışma alanı kapsamında araştırmaya konu olan evrende yer alan varlıkların alt parçasıdır. Araştırma için belirlenen özellikler kapsamında bilgi toplamak için çalışılan evrenden sınırlı sayıda bir parça seçilerek oluşturulan örneklemin evreni temsil etmesi gerekmektedir. Araştırma evreninden  örneklem seçmeye ise örnekleme denilmektedir.

Örneklem Büyüklüğü Nedir?

Araştırma sürecinin en önemli konularından birisi örneklem büyüklüğüdür. Araştırma örneklemi çalışmaya konu evreni yeterli ve iyi temsil etmelidir. Çünkü iyi bir temsil niteliği taşıyan örneklem incelemesi ile elde edilen sonuç evrene genellenebilmektedir. Aksi durumda iyi seçilmemiş bir örneklem araştırma içerisinde örneklem hatasına yol açacaktır.

Örneklemin çalışma evrenini temsil etmesinin en temel kuralı evren ile örneklem büyüklüğü arasında doğru orantının sağlanmasıdır. Örneklemin az olması temsil yeteneğini düşürürken, çok olması ise kaynak israfına sebep olacaktır.

Örneklem büyüklüğünün seçilmesinde sırası ile önemli 5 (beş) etken şöyledir:

• Evreni oluşturan bireylerin özellikleri. Yani çalışma evreni heterojen veya homojen olması durumudur. Örneğin, Türkiye’deki tüketim alışkanlıklarını bir meslek grubu üzerinden incelersek homojen ve küçük bir örneklem grubu yeterli olur. Fakat tüm meslek grupları incelenirse evren heterojenik olacağından daha büyük bir örneklem grubu belirlenecektir.
• Hedeflenen doğruluk beklentisi. Yani seçilen örneklemin evreni yansıtma durumudur. Burada dikkat edilmesi gereken nokta standart hatadır. Basit bir ifade ile hata azalırsa temsil yeteneği artarken, hata yükseldikçe temsil yeteneği azalacaktır.
• Çalışmada kullanılacak örneklem yönteminin seçilmesi. Örneklem yöntemine göre örneklem sayısı ve evreni temsil yeteneği değişkenlik gösterecektir. Burada araştırmaya göre doğru yöntemi seçmek önemlidir.
• Örneklemi belirlemede bütçe ve zamanın belirlenmesi.
• Analiz tekniği de örneklem büyüklüğünün belirlenmesinde etkilidir.

İlgili İçerik: Sosyal Bilimlerde Veri Toplama

Örneklem Büyüklüğü Nasıl Hesaplanır?

Araştırmalar üzerine genel bir inceleme yapıldığında örneklem büyüklüğünü saptamak için farklı farklı formüller geliştirildiği görülmektedir. Bütün formüllerde temel ilke örneklemin evreni temsil niteliğidir. Bu bağlamda bazı örneklem büyüklüğü hesaplama formülleri şu şekilde sıralanabilir:

Olayın görülüş sıklığını inceleyen araştırmalarda:

Evrende eleman sayısı bilinmiyorsa, n=t²pq/d²

Evrendeki eleman sayısı biliniyorsa, N=Nt²pq/d²(N-1)+t²pq

Olayın ortalamasını inceleyen araştırmalarda:

Evrende eleman sayısı bilinmiyorsa, n=t²α/d²

Evrendeki eleman sayısı biliniyorsa, N=Nt² α /d²(N-1)+t² α

Simge açıklaması:

N= Evrendeki birey sayısı

n= Örnekleme alınacak birey sayısı

p= İncelenecek olayın görülüş sıklığı

q= İncelenecek olayın görülmeyiş sıklığı (1-p)

t= Belirli serbestlik derecesi ve saptanan yanılma düzeyindeki teorik değer (t tablosunda bulunur).

d= Olayın görülüş sıklığına göre yapılmak istenen + sapma olarak simgelenmiştir.

s= Evren standart sapması.

Örneklem büyüklüğünü hesaplamak için; çalışmada ilgilenilen değişken tipi, güç, anlamlılık düzeyi, klinik anlamlılık için etki büyüklüğü, sürekli değişkenler için standart sapma, analizin yönü (tek-ikili) ve çalışma dizaynının özellikleri gibi bilgiler tespit edilmelidir.

Örneklem büyüklüğünü hesaplamada bazı paket programlardan faydalanmak mümkündür. Örneğin; PASS gibi.

Önerilen Yazı

Sosyal Bilimlerde Veri Toplama Yöntemleri Nelerdir?

Örneklem Hatası Nedir?

Bir örneklem için tüm evreni tam ve doğru olarak yansıtması beklenemez. Bu durum sonuçlarda hata olduğunun bir göstergesidir. Bu da aynı evrenden alınan birçok örneğin aynı özelliklere sahip olamayacağının bir göstergesidir. Bu duruma örneklem hatası denilir. Örneklem hatası, dâhil edilenler ile edilmeyenlerin farkından oluşmaktadır. Bu hatayı gösteren değer ise ‘standart hata’ denir.

Örneklem hatasının büyük olması, örneklemin çalışma evrenini iyi temsil edemediğinin göstergesidir. Çalışma alanının büyüklüğü de örneklem hatasını arttırmaktadır. Çünkü sayı arttıkça heterojenlik artmakta ve örneklem seçimindeki kontrol ve yönetebilirlik düşmektedir. Örneklem hatasında seçilen örneklem yönteminin de etkisi yer almaktadır. Olasılığa dayalı olmayan örneklem yöntemindeki örneklem hatası olasılığa dayalı olan örneklem yöntemindeki hatadan büyüktür.

Çalışma evrenini iyi tanımlamak, katılımcı sayısını arttırmak, örneklem yöntemini iyi belirlemek gibi seçimler örnek hatasını azaltacaktır.

Örneklem Seçme Yöntemleri Nelerdir?

Örneklem seçerken araştırmanın konusu, yapısı, kapsamı ve evren gibi unsurlar göz önünde bulundurularak doğru örneklem yöntemi belirlenir. Bu kapsamda birçok yöntem sınıflandırması yapılmıştır. Bunlardan biri olarak örneklem türlerini genel anlamda 2’ye ayırmak mümkündür:

1)Olasılığa Dayalı Örneklem (Rastgele Örneklem)

Bu yöntemde örneklemin her bir ögesi rastgele seçilmektedir. Her bir objenin seçilme şansı eşittir ve seçilme şansı sıfırdan büyüktür. Bu kapsamda 5 temel olasılığa dayalı örnekleme yöntemi bulunmaktadır.

1-Basit Rastgele Örnekleme: Çalışma evrenindeki her birim numaralandırılarak içlerinden rastgele seçim yapılır ve bu sayılar örnekleme dâhil edilir. Bu yöntem kullanılırken bir örneklem listesinin olması gerekir. Örneklem sayısının büyüklüğü önceden belirlenmelidir.

2-Sistematik Rastgele Örnekleme: Bu yöntemde örnekleme listesinin olması seçim için önemlidir. Listeden ilk örnek rastgele seçilir ve sonrasında ilk örneğe göre belirli aralıklarla seçimler gerçekleştirilir. Örnek seçiminde k=N/n formülünden yararlanılır. (N: Çalışma evreni hacmi, n: istenilen örneklem sayısı, k: örnekleme aralığı)

3-Küme Örnekleme: Çoğunlukla coğrafi bir seçime işaret eden bir yöntemdir. Burada çalışma grubunun listesi mevcuttur ve kolayca derlenebilmektedir. Bu yöntemde çalışma evreni büyüktür. Bu sebeple evren kümelere bölünür ve rastgele seçim yapılır.

4-Katmanlı Rastgele Örnekleme: Bu yöntemde evreni oluşturan birimler birbirine benzeyen homojen gruplara ayrılır. Alt grupların katmanlara ayrılması ile örneklem şemalarının farklı katmanlar ile kullanılması sağlanır ve böylece çalışma evrenini oluşturan katmanlar oransal farklılıklar ile genel daha iyi temsil edilmiş olur.

5-Çok Aşamalı Örnekleme: Çalışmada çok sayıda örnekleme işlemi yapılmasıdır. Çalışma evreni büyük ve dağınık ise bu yöntem kullanılır.

2)Olasılığa Dayalı Olmayan Örneklem (Rastgele Olmayan Örneklem)

Örneklerin seçilme olasılığının eşit olmadığı durumlar bulunmaktadır. Maliyeti düşük ve oluşturulması kolay olmasına karşın örnekler rastgele seçilemez ve sonuçları tüm çalışma evrenine genellenemez. Dört temel olasılığa dayalı olmayan örneklem yöntemi bulunmaktadır.

1-Elverişlilik Örneklemesi: Bu yöntemde araştırmacı için kolay ve erişilebilinen ögeler seçilerek araştırmaya dâhil edilir. Araştırmacı ihtiyaç duyulan örnek sayısına ulaşıncaya kadar seçime devam eder. Maliyeti düşük ve az zaman alır.

2-Kota Örneklemesi: Bu yöntemde önceden belirlenmiş özellikler göre çalışma evreninden örnekler seçilir. Burada çalışma evreni farklı gruplara ayrılarak her grupta bulunan ögelerin sayısı ile orantılı ve temsil kabiliyeti olan örnekler seçilerek oluşturulur. Hızlı ve Ekonomik bir yöntemdir.

3-Amaçlı Örnekleme: Nitel araştırma ile eş anlamı olarak tanımlanmaktadır. Araştırmacı çalışma evrenindeki hangi ögenin evreni en iyi temsil edeceğini düşünerek örnek seçer. Ancak bu araştırma kendi içerisinde genelleme sorununu taşımaktadır. Örneklem kendi dışında herhangi bir grubunu veya daha geniş olan çalışma evrenine genellenemez.

4-Kartopu Örnekleme: Genellikle gözlem aşamalarında kullanılan bir yöntemdir. Örnek listesinin olmadığı ya da üyelerin sabit bir mekânda olmaması gibi durumlarda kullanılır. Öncelikli olarak araştırma konusu ile bağlantılı olan kişilerin tespiti sağlanır akabinde görüşmeler geçekleştirilir. Görüşme yapılan kişilerin önerisi doğrultusunda ise diğer kişilere ulaşılır ve görüşmeler gerçekleştirilir. Yeterli sayıda örneğe ulaşıldığında araştırma sonlandırılır.

Önerilen Yazı

Nicel Araştırma Yöntemleri Nelerdir? 9 Soru 9 Cevap

İyi Bir Örneklem Nasıl Olmalı?

İyi bir örneklemin özellikleri şöyle olmalıdır:

• Bir örneklemin birinci ve vazgeçilmez koşulu evreni temsil niteliğidir.
• Örneklem büyüklüğü yeterli olmalıdır.
• Örneklem seçimi, sayısı vs. de taraflı olmamalıdır.
• Örneklem yapı ve özellik açısından evrene benzer olmalıdır.
• Özellikle olasılıklı örnekleme yöntemlerinden uygun olan yöntem belirlenmelidir.

Evren Nedir?

Araştırmaya konu problemini cevaplamak için bir takım verilere ihtiyaç duyulmaktadır. İşte ihtiyaç duyulan verilerin elde edildiği canlı ya da cansız varlıklardan oluşan gruba evren denilmektedir. Evren iki grup içerisinde tanımlanır.

1-Genel Evren: Bu evren hedef olan evrendir. Tanımlanması kolay fakat ulaşılması güçtür.

2-Araştırma Evreni: Somuttur ve ulaşılabilirdir. Araştırma sonuçları genellenebilir.

Evren ve Örneklem İlişkisi

Örneklem belirli bir araştırma alanında bir evrenden, tespit edilen kurallara göre seçilmiş küçük bir örnek gruptur. Yani örneklem seçildiği evreni temsil yeterliliğine sahip küçük bir kümedir. Araştırmalar, bu örneklem kümeler üzerinde yapılır ve elde edilen sonuçlar, ilgili evrene genellenir. Bu itibarla evren örneklemi kapsamaktadır.