Post-Fordizm Nedir? Özellikleri ve Kavramları

Post-fordizm, kelime anlamı itibariyle Fordizm sonrası anlamı taşımaktadır. 1970’lerde yaşanan ekonomik buhran ile beraber Henry Ford’un öncülük ettiği Fordist üretim biçimi yetkinliğini yitirmiş, hedeflenen kazancı ve kâr payını sağlayamaz hale gelmiştir. Bu dönemde fordizmin bir krize girdiği bilinmektedir. Bu süreç sonrası gelişen üretim biçimi olarak Post-fordizm tanımlanmaktadır.

Post-Fordist Üretim Biçiminin Temel Özellikleri:

• Piyasadaki farklılaşan taleplere yanıt vermektedir.
• Fordizme göre az sayıda ancak çok çeşitli ürünler üretilmektedir.
• Üretim ve işgücü esnek hale getirilmektedir.
• Üretimde kullanılan makineler ve çalıştırılan işçiler birden fazla sayıda işleve sahiptir, dolayısıyla küçük ölçekli üretim yapılmaktadır ve yatay bir örgütlenme görülmektedir.
• Kontrol, üretim esnasında gerçekleşmektedir.

Özetle Post-fordizm, 1970’lerde fordizmin krize girmesiyle birlikte ortaya çıkan yeni bir ‘üretim ve tüketim döngüsü’ olarak tanımlanmaktadır.  Bu yeni üretim sistemi, birçok alanda esneklik temsil ettiğinden, ‘esnek üretim sistemi’ olarak da bilinmektedir. Zaman ve iş gücü bakımından esnek bir yapıya sahiptir ve teknolojik gelişmeler ile birlikte ortaya çıkan verimlilik bu üretim biçiminin temel yapı taşı olarak ifade edilmektedir.

Önerilen Yazı

Fordizm Nedir? Fordizmin İlkeleri ve Özellikleri

Fordizm – Post Fordizm Arasındaki Farklar Nelerdir?

Post Fordizm Ne Zaman Başladı?

1960’lı yılların sonlarına doğru Fordist üretim sürecinin birtakım krizler yaşamaya başladığı bilinmektedir. 1970’lerde faaliyetleri başlayan Fransız Düzenleme Okulu, 70ílerin ortalarından itibaren oluşan ekonomik durgunluğun dönemsel bir durgunluktan ziyade bir kriz olduğunu öne sürmüştür. Daha sonra gerçekten krizle sonuçlanan fordist rejimin yapısını, ilkelerini, mekanizmasını ve üretim ilişkilerini ele alarak çalışmalar Fransız Düzenleme okulu tarafından yapılmıştır. Bu çalışmalarda sürecin devamı için çıkış yolları aramaya başladıkları bilinmektedir. Yaşanan gelişmelerin ekonominin değişmez kanunlarının bir gereği değil, ilgili sosyal pratiklerin bir sonucu olduğunu tespit ederek bu fikri hızla öne sürmüşlerdir. Bu bağlamda Fordizmden Post-Fordizme geçişin ilk anlamlı tespitini Düzenleme Okulu araştırmacıları yapmıştır.

1973’te yaşanan petrol şokunun ardından Fordizm’in tepkiler aldığı, bir sonraki aşamaya artık geçilmesi gerektiği düşünülmekteydi.  1970’lerden sonra başlayan, 1973 krizleri sonrası hızlanan yeni bir üretim sistemi arayışı, ‘esnek üretim sistemi’nin doğuşuna sebep olmuştur. 19. Yüzyılın sonlarından itibaren dünyanın başat üretim ve tüketim paradigması haline gelen “fordizm” in artık miadını doldurmuş ve yerini yeni bir düzene bırakmıştır.

21.yüzyıl dünyasının teknolojik gelişmeleri, fordist üretim modelini dışarıda bırakmış, sistemin verimliliğine engel olmuştur. Gelişen teknolojik ve dijital düzenlemeler, toplumda değişen bakış açısı, örgütlenme ve yapılanma, bu üretim biçiminin sacayakları haline gelmiştir.

‘Herkes istediği renk Ford marka araba satın alabilir, siyah olduğu müddetçe.’

Henry Ford bu sözü, Fordizmin sınırlı çeşidin hâkim olduğu, bu sınırlı ürün çeşidine muhtaç bir toplumu ithafen söylemektedir. Teknolojik gelişmelerin ardından rekabet ve üretim zincirinde markalaşma arttıkça, bu bakış açısı yerini çeşitlenen model ve ürünlere dair topluma bir seçim yapma hakkına bırakmıştır.

Sonuçları

Post-fordizm, üretim ve tüketim kalıplarını büyük oranda değiştirerek, toplum için yeni bir yaşayış biçimine yol açmıştır. Fordizmin yerini tamamen esnek üretim sistemine bıraktığını söylemek pek mümkün değildir. Nadiren de olsa Fordist düzende çalışma gösteren yapılar da bulunmaktadır. Bir başka deyişle, geçiş aşaması hala devam etmektedir. Buna rağmen Post-fordizmin şimdiden birtakım sonuçları olduğunu söylemek mümkündür:

• Emek araçlarında köklü değişimler olmuştur, daha fazla teknolojik materyal kullanılmaktadır.
• Çalışma örgütlenmesinin yapısı tamamen değişmiştir, büyük ölçekli bir hiyerarşik yapıdan ziyade minimal düzeyde, kendini yöneten işletmelere geçiş sağlanmıştır.
• Sermaye, yalnızca mal ve üretim zinciri döngüne hizmet etmekten çıkmış, küresel ölçekte bir dolaşım ağına girmiştir.
• Yeni bir üretim ve tüketim kültürünü de meydana getirmiştir.
• Geleneksel mavi yakalı işçi sınıfı haricinde beyaz yakalı işçi sınıfı ortaya çıkmış ve alana hâkim hale gelmiştir.
• Yeni teknolojilerin gelişimi, kadınların üretim zincirinde daha çok rol almasında etkili olmuştur.
• Uluslararasında uygulanan esnek iş bölümü sayesinde global üretimin organizasyonu kolaylaştırılmıştır.

Post Fordizm Kavramları

Esnek uzmanlaşma: üretimde en küçük düzeyde (mikro) teknolojilerin kullanıldığı anlamına gelmektedir. Ayrıca birden fazla çeşitte olan tüketici tercihlerini ve taleplerini de önemseyerek çok çeşitli üretim yapılmasına olanak sağlar. Esnek uzmanlaşma hem üretim teknolojilerinin hem de işçilerin gelişen ve değişen şartlara kolayca uyum sağlayabilen yapıda, kalifiyeli ve esnek olmasını şart koşmaktadır.

Yalın üretim: çalışma alanlarında veya fabrikalarda daha az insan gücü, daha az i alanı ve yeni bir ürün geliştirmede daha az mühendislik süresi anlamına gelmektedir. Yalın üretimin üç temel prensibi bulunmaktadır:

• Stoksuz tam zamanında üretim,
• Hatasız toplam kalite kontrolü,
• Takım çalışması ile oluşturulan kalite çemberleri.

Kaynakça

• Marshall, Gondol (1999), Sosyoloji Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara.
• Ritzer (G), Stepnisky (J) 2014, Sosyoloji Kuramları, De Ki Basım Yayım, Ankara.
• Giddens, Anthony (2013), Sosyoloji, Kırmızı Yayınları, İstanbul.
• Belek, İlker (1999), Postkapitalist Paradigmalar, Sorun Yayınları, İstanbul.
• Eraydın, Ayda (1992), Post-Fordizm ve Değişen Mekansal İncelikler, Ortadoğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.