Sosyoloji, 19. yüzyılın sonlarında şekillenmeye başlayan ve 20. yüzyılda tanınan bir bilim dalıdır. Bu nedenle sosyolojinin ortaya çıkışını belirli bir tarih veya tek bir olayla sınırlamak zordur; çünkü sosyolojinin oluşumu daha karmaşık bir sürecin ürünüdür. Bu yüzden de birçok düşünürün ve olayın etkisi altında şekillenmiştir. Sosyoloji, insanın temel olarak sosyal bir varlık olmasına dayanır ve toplumsal ilişkilerin insan doğasının bir parçası olduğunu ifade eden Aristoteles’in ifadesi, bu bağlamda önemlidir.
Aristoteles’in ifadesinde geçen “İnsan sosyal bir varlıktır.” sözü, toplumsal ilişkiler temelinde varlıklarını sürdürdüğünü ve bu ilişkilerin insanların duygusal, zihinsel ve sosyal gelişimini desteklediğini belirtir.
Sosyal bilimler için önemli bir dönüm noktası, insanların yerleşik yaşama geçmeleri, hayvanları evcilleştirmeleri, üretim yapmaları ve üretim fazlasının ortaya çıkması. Bu durumlar, toplumların zenginlik biriktirebilecekleri bir ekonomik birikime sahip olmalarını sağlamıştır. Bu da özel mülkiyetin ortaya çıkmasına ve toplumsal ilişkilerin yeniden şekillenmesine neden olmuştur. Örneğin, Antik Roma’da köle ve özgür insan ilişki, feodal dönemde efendi ve uşak ilişki, günümüzde ise işveren ve işçi ilişkisi gibi farklı toplumsal ilişkiler otaya çıkmıştır.
Her dönem ve yüzyılda değişen toplumsal yapılar, yeni ilişkiler meydana getirmiştir. Örneğin, Roma İmparatorluğu’nun çöküşü, feodal sistemin egemen olduğu Avrupa’da tüm toplumsal konuların kilise tarafından kontrol edilmesine neden olmuştur. Ancak Amerika’nın keşfi ve sonrasındaki ekonomik değişimler feodalizmi sarmış ve krallıkların yükselişine yol açmıştır.
Bu tür değişikler, toplumsal yapıların sürekli evrildiğini ve toplumsal ilişkilerin zaman içinde dönüştüğünü göstermektedir. Sosyoloji, bu toplumsal değişimleri ve insan davranışlarını sistematik bir şekilde incelemeyi amaçlayan bir bilim dalı olarak bu karmaşık süreçlerin anlaşılmasına katkı sağlar.
Başlıklar
Sosyolojinin Doğuşuna Etki Eden Faktörler Nelerdir?
Sosyolojinin doğuşu, bir dizi karmaşık faktörün bir araya gelmesi sonucu gerçekleşmiştir. Bu faktörler, sosyolojinin bir bilim dalı olarak şekillendiren ve geliştiren önemli etkenlerdir.
Sosyolojinin doğuşuna etki eden üç temel faktör, Endüstri Devrimi ve Toplumsal Değişimler, Pozitivist Düşünce ve Bilimsel Yaklaşımlar ile Felsefi Düşünceler ve Aydınlanma Etkisi olarak sıralanabilir.
Detaylı Anlatımı: Sosyolojinin Doğuşu
Endüstri Devrimi ve Toplumsal Değişimler
Sanayi Devrimi, teknolojik ilerlemelerin ve makine gücünün kullanımının üretim süreçlerini dönüştürdüğü bir dönemdir. Bu dönüşümler, üretim alanında devrim niteliği taşıyan süreçleri beraberinde getirmiştir.
Özellikle tarımda yaşanan verimlilik artışı ve yeni tarım yöntemlerinin keşfi, tarım makinelerinin yaygınlaşması gibi gelişmeler, üretimde büyük bir artışı beraberinde getirmiştir. Ancak bu durum, tarımda insan gücünün azalmasına ve kırsal bölgelerde yaşayan insanların fabrikaların bulunduğu şehirlere göç etmeye başlamasına neden olmuştur. Bu göç hareketleri, kentleşmeyi hızlandırmış ve yeni toplumsal sınıfların ortaya çıkmasına yol açmıştır.
Endüstriyel üretim süreci, toplum yapısını temelinden değiştirmiş ve toplumsal ilişkileri yeni bir boyuta taşımıştır. Bu süreç içinde meydana gelen toplumsal değişimler, ekonomik, sosyal ve siyasi düzenleri etkilemiştir.
Pozitivist Düşünce ve Bilimsel Yaklaşımlar
Pozitivizm, bilginin sadece gözleme dayalı olarak elde edilebileceğini ve bilimsel yöntemlerle incelenebileceğini savunan bir felsefi yaklaşımdır. Bu düşünce, sosyolojinin de bilimsel bir disiplin olarak gelişmesine önayak olmuştur. Auguste Comte, pozitivist düşünceyi benimseyerek “sosyoloji” terimini kullanmış ve toplumsal olayların da bilimsel bir şekilde incelenebileceğini savunmuştur. Bu yaklaşım, toplumsal olayların neden-sonuç ilişkilerini anlamak ve toplumun işleyişini sistematik bir şekilde analiz etmek için temel oluşturmuştur.
Felsefi Düşünceler ve Aydınlanma Etkisi
Fransız Devrimi, toplumsal dönüşümleri, sınıf ayrımlarını, insan haklarını, yurttaşlık kavramını, sosyal hareketliliği, eşitliği ve toplumsal adaleti içinde barındırmaktadır. Bu devrim, toplumsal düzenin köklü bir şekilde değişmesine yol açmıştır. Bu dönemde ortaya çıkan toplumsal sorunlar, çözüm arayışını tetiklemiş ve toplumsal yapının anlaşılması gerekliliğini vurgulamıştır. Aydınlanma düşüncesi ise insan hakları, özgürlük ve akılcılık gibi kavramları öne çıkarmış, toplumsal düzenin sorgulanmasını teşvik etmiştir.
Sosyolojinin doğuşuna etki eden faktörler, disiplinin temellerinin atılmasında büyük rol oynamıştır. Endüstri Devrimi ve Toplumsal Değişimler, Pozitivist Düşünce ve Bilimsel Yaklaşımlar ile Felsefi Düşünceler ve Aydınlanma Etkisi, sosyolojinin gelişimini şekillendiren önemli etmenlerdir. Bu faktörlerin birleşimiyle sosyoloji, toplumsal olayları sistematik bir yaklaşımla inceleme ve anlama amacıyla ortaya çıkmıştır.
Sosyoloji Neden Fransa’da Ortaya Çıkmıştır?
Fransa’nın sosyolojinin ortaya çıkışına önemli bir katkısı olmuştur ve bunun birkaç nedeni vardır. Öncelikle, Fransa Aydınlanma düşüncesinin önemli bir merkezi olmuştur. Aydınlanma düşüncesi, insan hakları, özgürlük, akılcılık gibi kavramları vurgulamış ve toplumun yapısını ve işleyişini sorgulamıştır. Aydınlanma ile birlikte bilimsel araştırmalar ve düşünceler de önem kazanmıştır.
Ayrıca, 18. ve 19. yüzyıllarda Fransa önemli toplumsal sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Endüstri devriminin doğurduğu kentleşme, sınıf ayrımları, toplumsal değişimler sosyal düzeni etkilemiştir. Bu sorunların çözümü için toplumun yapısını anlamak ve sosyal dinamikleri incelemek gerekmektedir.
Son olarak, Fransa sosyal bilimlerin gelişimi için önemli bir zemin oluşturmuştur. İlk sosyoloji dersi ve sosyoloji bölümü Fransa’da kurulmuştur. Auguste Comte, Emile Durkheim ve diğer birçok önemli sosyoloğun çalışmaları Fransa’da ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, sosyoloji Fransa’da hızla gelişmiş ve disiplin olarak kabul görmüştür. Bu faktörlerin birleşimiyle sosyoloji, Fransa’da ortaya çıkmış ve gelişmiş bir disiplin haline gelmiştir.
Sosyolojinin Doğuşu ile İlgili Kaynak Önerileri
- Sosyoloji Temel Yaklaşımlar ve Kavramlar – Halil İbrahim Bahar
- Bir Bilim Olarak Sosyolojinin Doğuşu – Erkan Tosun
Kaynakça
- Önal Sayın, Sosyolojiye Giriş Sosyolojinin Temelleri, Erdem Kitabevi (1985).
- İlyas Sucu, Sosyolojinin Doğuşuna Devrim Etkisi: Endüstri ve Fransız Devrimleri, 2019.
Keşfedin: Max Weber Sosyolojisi
