Sosyolojide Irk ve Etnisite Nedir? Farkları ve Benzerlikleri

Irk, bir canlı türü içindeki genetik farklılıkları ifade etmek için kullanılan bir kavramdır. Genetik yollarla sonraki nesillere aktarılır. İlk ırk sınıflamaları ten renklerine göre yapılmıştır. Bu kriter yetersiz kalınca diğer fiziksel özelliklere göre sınıflamalar yapılmaya başlanmıştır. Giderek ofansif şekillerde kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde yapılan çalışmalarda kesin olarak ayrılabilen bir ırk olmadığı sonucuna varılmıştır. Sosyal olarak inşa edilmiş, gerçeği yansıtmayan bir kavramdır.

Etnisite kelime anlamı, ortak ulusal veya kültürel geleneğe sahip bir sosyal gruba ait olma durumudur. Etnisite kavramının anlamı ise aynı dil, kültür, din vb. değerleri paylaşan; mekânlara bağlı olarak ortaya çıkabilen, sosyal kimlik inşası sürecinde kendini gösteren kültürel farklılıklardır. Etnisite kavramı için birçok farklı tanımlama yapılmasına rağmen bir muğlaklık söz konusudur. Konuşulan dil, din-inanç sistemi, yeme-içme, giyim-kuşam gibi alışkanlıklar, değer düzeneği, sosyal ağın yapısı vs. etnisitenin objektif yönünü verirken, aidiyet hissi, ‘öteki’ anlayışı ve tarih bilinci sübjektif yönünü verir (Aslan,2004).

Etnisite Nasıl Oluşur?

Etnisite; dış göç, küreselleşmeyle gelen serbest insan dolaşımı gibi pek çok etmenden etkilenerek oluşur ve değişir (Çelik,2013). Ulus-devlet anlayışının ortaya çıkmasıyla yaygınlaşmıştır. Bu devletler kurulurken temel bir etni belirlenmiş ve diğerleri ötelenmiştir. Bir kültürün yaygınlaşmaya başlamasıyla diğer kültürler azınlık konumuna düşmüşlerdir. Bu durum etnisiteyi doğurmuştur. Etnisitenin oluşum sebeplerinden biri de sömürüdür. Sömürülmek üzere başka ülkelere getirilen kişiler arasında kendi kültürlerine devam etme ya da ortak yeni bir kültür oluşturmak şeklinde etnisite görülebilir.

Irk ve Etnisite Örnekleri

Örneğin Asya kökenli bir birey başka ülkeye yerleştiğinde kendini oralı olarak tanımlayıp, etnisteyi kabul etmeyebilir. Oranın kültürü benimseyip, oranın insanları gibi davranabilir. Her ne kadar oranın insanları gibi davransa da orada Asyalı olarak kabul edilebilir. Bu durum kişinin ırkından kaynaklanmaktadır. Afrika kökenli bir bebek başka ırka ait bir aile tarafından evlat edinildiğinde o kültür içinde yetişir. O kültürle büyümesine rağmen ilerde bazı kişiler ten renginden dolayı kendilerinden saymayabilir.

İlginizi Çekebilir

Düzenli Göç – Düzensiz Göç Nedir? / Göç Sosyolojisi

Etnisite ve Etnik Grup Farkı

Etnisite ve etnik grup çoğunlukla eş anlamlı olarak kullanılırsa da aralarında küçük farlılıklar bulunmaktadır. Etnik grup, kendisini çevreleyen topluluktan ayırt etmeye yardımcı olacak belirli özellikler nedeniyle kendisini veya başkaları tarafından ayrı bir topluluk olarak kabul edilen bir grup olarak tanımlanmıştır. Etnisite ise bir kişinin veya grubun kimliğine katkıda bulunan kültür, dil, din ve gelenekler gibi ortak özellikler olarak kabul edilir.

Etnisite ve Milliyetçilik

Etnisite, milliyetçiliğin oluşmasına zemin hazırlar. Milliyetçilik ve etnisitede bir gruba ait olma özelliği öne çıkmaktadır. Çünkü milliyetçilik hem dil ve din gibi kolektif yapılarla beslenmekte hem de etnisite gibi ayrımlaştırıcı ve ayırıcı vasfı ile birlikte farklılık yaratma duygusunu bireyler üzerinde oluşturabilmektedir (Abercrombie vd. 1994: 276). Farklı olarak milliyetçilik ideolojik iken, etnisite kültüre dayalıdır.

Irk ve Etnisite Arasındaki Farklılıklar

Irk biyolojik özelliklere dayandırılmaktadır. Etnisite ise kültürle ilişkilendirilir. Bir kişinin ten rengi, saç rengi, vücut yapısı ırka atfedilirken; kıyafetler, yeme-içme alışkanlıkları vb. durumlar etnisiteye atfedilmektedir. Etnik kökenler, ırktan bağımsız olabilirler. Sosyolog Dalton Conley’e göre “temel fark ırkın sosyal olarak empoze edilmesi ve hiyerarşik olmasıdır. Sistemde yerleşik bir eşitsizlik vardır. İnsanların ırkları üzerinde hiçbir kontrolü yoktur. Irk başkaları tarafından kişini nasıl algılandığıdır.” Etnisite istenilirse kişi tarafından gösterilmeyebilir fakat ırk için aynı şey geçerli değildir.

Irk ve Etnisite Arasındaki Benzerlikler

Irk ve etnisite kavramlarının her ikisi de toplumsal olarak inşa edilirler. Toplumlarda ikisine karşı da önyargı ve ayrımcılık oluşabilir. Etnisite ve ırk ulus devletlerin oluşmasına motivasyon kaynağı olarak görülmüş ve ulus devletlerin yaygınlaşmasında önemli rol sahibi olmuşlardır. Irk kavramının geçerliliğini kaybetmesiyle birlikte ırka atfedilen birçok özellik etnisiteye atfedilmeye başlanmıştır.

KAYNAKÇA

• ABERCROMBIE N.- HILL S.- TURNER Bryan S. (1994) The Penguin Dictionary of Sociology, Third Ed., Harmondsworth: Penguin Books, England.
• ASLAN C. Birey Toplum Devlet Kavramlaştırma ve Ara Değişken Olarak Etnisite, Adana: Karahan Kitapevi.
  Çelik, N. MAX WEBER’DE ETNİSİTE KAVRAMI. Sosyoloji Dergisi, (29), 23-38.
• YANIK, C. (2013). Etnisite, kimlik ve milliyetçilik kavramlarının sosyolojik analizi. Kaygı. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, (20), 225-237.
• https://www.pbs.org/race/000_About/002_04-experts-03-02.html
• https://www.youth.ie/articles/ethnicity-and-ethnic-groups-an-explanation-of-these-terms/
• https://web.archive.org/web/20130505015249/http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/ethnicity?q=ethnicity