Teknolojinin Toplumsal Yaşama Etkileri

Bu çalışmada teknolojinin yaşama etkilerinin incelenmesi hedeflenmektedir. Başlarda literatür taramasına yer verilmiş, devamında ise otuz bir kişiyle yapılmış olan, demografik soruların yanında 19 soru içeren anketin sonuçlarına yer verilmiştir. Soruların genelinde “İnsanlarım teknolojiye bakış açısı nedir?” ” Teknoloji faydalı mıdır?” “Teknoloji hayatları nasıl etkilemektedir?” gibi sorulara cevap aranmıştır.

Giriş

Teknoloji daha eski dönemlerde bu kadar sık kullanılan bir şey değildi, dolayısıyla toplum üzerinde çok büyük etkileri de yoktu. TV, telefon, internet, bilgisayar gibi teknolojik aletlerin kullanımları arttıkça insanlar arasındaki birebir iletişim azalmaya, insanlar yalnızlaşmaya başladı. Bu durumdan da en çok şikâyet edenler büyüklerimiz oldu. Şöyle ki bir aile yemeğinde olsun, bayramlarda olsun eski tatları alamadıklarını söylemeye başladılar. Sebebinin de artık kimsenin birbirleriyle doğru dürüst konuşmaması -ya da konuşacak bir şey bulamaması-, herkesin ellerindeki telefonlarıyla ilgilenmesi olduğunu söylediler. Bu araştırmada da bu konuda yazılmış makaleleri, tezleri inceleyip bir derleme yapmak, bu ve benzeri sorulara cevap aramak istedim: Teknolojinin topluma etkisi nasıldır? Teknolojinin olumlu ve olumsuz etkileri nelerdir? Kültür ve Teknoloji arasında nasıl bir ilişki vardır?

Günümüzde modern teknolojinin gelişmesiyle toplumlar da değişime uğramıştır. Kültür ve teknoloji arasında bir ilişkiden daha fazla bir bağ olduğu söylenebilir. Kültürün teknoloji üzerinde etkisi büyüktür. Şöyle ki aynı makinenin farklı yerlerde farklı anlamlara gelmesi buna bir örnektir. Matbaa, pusula gibi şeyler ilk kez Çin’de ortaya çıkmıştır; ama bu buluşlar Avrupa’da farklı etkiler yaratmışken Çin’de böyle etkiler görülmemiştir.

İlginizi Çekebilir

Aile ve Çocuk Suçluluğu İlişkisi

Teknolojik aletler, aynı zamanda “kültürün temel taşıyıcıları” olarak adlandırılmaktadır. TV, radyo, telefon gibi araçlar ise kitle iletişim araçları olarak da adlandırılırlar.

Teknolojinin hem olumlu hem de olumsuz etkileri bulunmaktadır. Mesela televizyon ve internet vasıtasıyla dünya genelinde olan biten şeyleri öğrenebilmemiz, diğer kültürleri tanıyabilmemiz; telefonla uzaktaki yakınlarımızla haberleşebilmemiz, onlarla gelişen teknoloji sayesinde görüntülü bile konuşabilmemiz mümkündür. Günümüzde kitle iletişiminden kopmak, yaşamdan kopmak anlamına gelmektedir (Kaya, 2010: 27). Kültürel süreçlerin yaşanmasında da yine kitle iletişim araçlarının etkisi büyüktür. Kişilerin yaşadıkları toplumla ilgili bilgi sahibi olmasını sağlarlar. Bir çeşit “toplumsal hayal gücü inşası” ve “küresel toplumsallaşma” diye nitelendirebileceğimiz bu karışık süreç, medyanın en değerli kültürel fonksiyonu haline gelmiştir (Tailaiti, 2018: 79).

Hemen her şey zamanla niteliğini yitirip biçimsellik, beğenilirlik kazanmaya başlamıştır. Alışveriş merkezlerinde, internette, moda dünyasında, reklamlarda vs. böyle bir dönüşüm söz konusudur. Şüphesiz ki bu dönüşümün en temel kaynağı televizyondur.

Medyanın bu kadar geniş biçimde yaşamımızda yer alması kültürel olarak birçok etki ortaya çıkarmıştır. Toplumların gelenek görenekleri değişikliğe uğratılmış ve devamlı diğer toplumlara imrenen kitleler yaratılmıştır (Odabaşı, 2004: 33). Ritzer’in “McDonaldlaştırma” olarak anlattığı kültürel küreselleşme aşamasında, değişik ülkelerdeki kişiler, değişik sosyal ve kültürel yerlerine karşın aynı müziği dinlemekte, aynı kitapları okumakta aynı filmleri ve televizyon programlarını takip etmektedir. Soweto’daki ergenler ABD hip-hop müziğini dinlemekte, Çin’in Guangdong şehrindeki kişiler Jackie Chan’ın filmlerini izlemektedir. Dünyanın hemen hemen her köşesindeki gençler Bart ve Lisa Simpson’ı bilmektedir (Steven, 2004: 17). Bütün bunlar, kitle iletişim araçları sayesinde olmaktadır.

Bireyler, kitle iletişim araçları vasıtasıyla yayınlanan reklamlardan, kendi değerleri ile uyuştuğu sürece etkilenir. Kitle iletişim araçlarının kişiler üzerinde hem iyi yönde hem de kötü yönde etkisi olabilmektedir. Haber ve bilgi edinme, bu araçların en önemli görevleri arasındadır. Telefon, internet bireylerin birebir iletişimini kısıtlasa da kitle iletişim araçları sayesinde edinilen bilgilerle birey yaşadığı toplum hakkında çokça bilgi sahibi olup, kendini o toplumun bir parçası olarak hissedebilir. Kitle iletişim araçları aynı zamanda iş – okul hayatının sıkıcılığından bireyleri kurtarma, onları eğlendirme gibi bir olumlu etkisi söz konusudur. Bütün bunların yanında yanlış kullanım, bireyi pasifleştirme gibi olumsuz etkileri de vardır.

Doğan Özlem, Muğla Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırma Dergisi’nde yazdığı bir makalesinde teknolojiye doğal çevre, bilgi ve toplumsal yaşam açılarından bakmış, teknolojinin hem olumlu hem de olumsuz yanlarını ele almıştır:

Teknoloji ve Doğal Çevre: Bu ilişkiye olumsuz açıdan bakıldığında teknolojik ürünlerin çoğu kez doğanın görünümünü değiştirdiğini, betonlaşmaya, nükleer santraldeki radyasyon kaçaklarına vs. yol açtığını; olumlu bakıldığında ise teknolojinin toplum yaşamını kolaylaştırdığını görüyoruz.

Teknoloji ve Bilgi: Buradaki ilişkiye baktığımızda internet sayesinde sınırsızca bilgiye ulaşabiliyoruz ama burada da bu bilgilerin doğruluğu, niteliği hakkında bir sorun ortaya çıkıyor.

Teknoloji ve Toplumsal Yaşam: Teknoloji ve toplum arasındaki ilişkiye baktığımızda teknolojinin bireyler ve kurumlar arsındaki ilişkiyi sınırsız bir şekilde genişletmesi, uzak yerlerde yaşayan kişilerin birbirleriyle iletişimini sürdürmesi açısından teknolojinin gerçekten çok büyük etkileri söz konusu. Fakat bu yararın yanında insanların arasındaki birebir ilişkiyi sınırlandırması durumu da var. İşte bu araştırmanın sebebi de bu mesele. Bir araya gelen ailelerin, arkadaşların güzel vakit geçirme amaçları olsa da bu vakitlerin büyük çoğunluğu TV, telefon, internetle oyalanmanın çok da ötesine geçemiyor. Bir süre sonra ise artık insanlar vakit geçirmek için bile bir araya gelmez oluyorlar; bütün günlerini evde, odalarında geçirmeye başlıyorlar. Bu da insanları hem yalnızlaştırıyor hem de onları bir bağımlılığa sürüklüyor: Teknoloji bağımlılığı.

Öncelikle bağımlılığın tanımına bakalım: Bağımlılık kişinin kullandığı bir nesne veya yaptığı bir eylem üzerinde kontrolünü kaybetmesi ve onsuz bir yaşam sürememeye başlamasıdır (M. Dinç, 2015: 32). Bireyler, bağımlılığı başladığı zaman teknolojiye çok fazla vakit harcamaya, sorumluluklarını yerine getirmemeye vs. başlar. Yukarıda da belirttiğim gibi çevresindekilerle geçirdiği vakitler gitgide azalır ve hatta bitme noktasına gelir. Bu da bir nevi toplumu, bireyler arası etkileşimi etkiler. Önce iki üç kişiden başlar zamanla herkes arasındaki bağ biter; kimse kimseyle konuşmaz, birbirleriyle vakit geçirmekten hoşlanmaz olur.

Toplumda genel olarak en çok kullanılan teknolojik alet cep telefonu olduğu için biraz da ona değinmekte fayda var. Cep telefonu kullanımı çok küçük yaşlardan itibaren başlamaktadır. Hatta şöyle ki, ebeveynler iki-üç yaşlarından itibaren çocuklar dursunlar diye ellerine cep telefonu vermeye başlarlar. Artık o küçük çocuklar da telefonla çok fazla oynamaya başlar, arkadaş ortamlarına dahil olmazlar. Hatta kimi zaman konuşmaya çok geç başlarlar. Küçük yaşlarda ebeveynler bunun etkisini fark edemese de bu çocuklar biraz daha büyüdükleri zaman sosyal ortama adapte olmakta, arkadaş edinmekte ciddi sorunlar yaşayabilirler. Daha önceki kuşaklar sokaklarda, oyun oynayarak büyümüşken, z kuşağı dediğimiz bireyler bırakın oyun oynamayı, birçoğu bu oyunlardan tamamen habersiz ya da bu oyunları cep telefonu ortamında oynayıp, asosyal bireyler olarak büyüyor.

Sonuç olarak teknoloji, günümüzde birçok şeyi değiştirmiştir. Olumlu ve olumsuz etkileri vardır. İnsanların bilgi edinmesi, dünya üzerinde olan biten şeyler hakkında haberdar olması, kendini yaşadığı toplumun parçası gibi hissetmesi, yaşamı kolaylaştırma gibi birçok olumlu yönü vardır. Olumsuz olarak da insanların birebir iletişimini sınırlama, bireyi yalnızlaştırma, bireyi bağımlılaştırma, çocukların sosyal olmasını engelleme ve onların konuşmaya geç başlamasına sebep olma, bireyi aile ve arkadaş ortamından uzaklaştırma, bireyin zamanla duygularını yitirmesine sebep olma, betonlaşma gibi olumsuz etkileri de mevcuttur. Bu bölümü Jean Baudrillard’ın söylediği, araştırma konusuna da çokça uyduğunu düşündüğüm, teknolojinin insanın duygularını zamanla nasıl yok ettiğini gösteren, teknolojinin bu kadar yaygınlaştığı bir dünyanın nasıl bir hâl aldığını ifade eden bir sözüyle tamamlamak istiyorum: “Birey televizyonda Sudan iç savaşını, herhangi bir tuvalet kağıdı reklamıyla aynı duyarlılıkta izlemektedir. Televizyonu kapattıktan sonra Sudan’daki iç savaş devam etse bile onun için bitmiştir. İşte bireyin yaşadığı bu evren simülasyon evrendir ve her şey cansızdır.”

Araştırma;

Sosyolojide İstatistiksel Veri Analizi ve Sosyolojide Nicel Araştırma derslerinde yapılan çalışmaların birleştirilmesi sonucu tamamlanmıştır. Araştırmadaki temel amaç, teknolojinin toplum üzerindeki etkilerini incelemek ve bu konuda bir anket çalışması yaparak insanların düşüncelerini görmektir. Araştırma kapsamında, 5 erkek, 26 kadın olmak üzere 31 kişi ile anket yapılmıştır. Katılımcılar, 18 – 40+ yaşları arasındadır.

Demografik sorular dahil toplamda 23 soru hazırlanmış olup, katılımcılardan soruları 5 puan üzerinden değerlendirmeleri ve hiçbir soruyu boş bırakmamaları istenmiştir; 5 (Kesinlikle Katılıyorum), 4 (Katılıyorum), 3 (Kararsızım), 2 (Katılmıyorum), 1 (Asla Katılmıyorum).

Likert ve çoktan seçmeli sorular kullanılan bu çalışmada, veri analizi için SPSS programı kullanılmıştır. Öncelikle katılımcıların demografik bilgileri kullanılarak frekans tablosu oluşturulmuş, sonra sorulara verilen cevap oranlarını gösteren (hangi soruya en düşük ve en yüksek hangi cevaplar verildi?) descriptive tablosu eklenmiştir. Daha sonra demografik soruları karşılaştıracak olan Crosstabs (çapraz tablo) kullanılarak evli ve bekar katılımcıların yaşları ve eğitim durumları tespit edilmiştir. Ardından analizimiz için bir güvenilirlik analizi yapılmış, çalışmanın ilerleyen bölümlerinde bu tablo kullanılarak çalışmaya devam edilmiştir.

Tablo 1: Frakans Tabloları

TABLO 2- Descriptive (Tanımlayıcı) Tablo

Verilen yanıtlara bakarak, “Teknoloji geliştikçe hayat daha da kolaylaştı.” sorusu karşısında 4,1 ortalama değeriyle katılımcıların çoğunlukla aynı fikirde olduğunu söylememiz mümkün. Fakat buna karşın sırasıyla “Teknoloji bireyleri yalnızlaştırdıkça, teknoloji bağımlılığına büyük oranda yol açılıyor.” ve “Teknolojinin jenerasyon farkını artırdığını düşünüyorum.” sorularına verilen yanıtların 4,06 ve 4,03 ortalamalarla karşımıza çıktığını görüyoruz. Yani, insanlar teknolojinin her ne kadar hayat kolaylaştırıcı bir şey olduğunu düşünse de meydana getirdiği birtakım zorluklar olduğu konusunda da hemfikir.

TABLO 3- Crosstabs (Çapraz Tablolar)

Tablo 3.1- Aşağıdaki tablo bize, cinsiyetlere göre medeni durumları göstermektedir:

Kadınlardan 6’sı evli ve 20’si bekâr olmak üzere 26 kişi anketi doldurmuştur.

Erkeklerden ise 4’ü evli ve 1’i bekâr olmak üzere 5 kişi anketi doldurmuştur.

Tablo 3.2- Bu tabloda ise;

Üniversite mezunu / öğrencisi olan bireylerden 2’si evli, 19’u bekâr 21 kişi, lise mezunu / öğrencisi olan bireylerden 2’si evli ve 2’si bekâr 4 kişi, ortaokul mezunu 1 evli ve ilkokul mezunu 5 kişi olduğunu görmekteyiz.

TABLO 4- Güvenilirlik Analizi

Bu tablo ise yaptığımız anketin güvenilirlik durumunu bize göstermektedir. Bu güvenilirlik durumuna ulaşabilmek için bazı sorular analizden çıkarılmıştır ve geri kalan sorularla analiz yapılmıştır. Aşağıdaki tablo, son durumdaki güvenilirliği bize göstermektedir.

TABLO 5- Faktör Analizi

KMO and Bartlett’s Test tablosunda olması gereken sig değeri, 0,000 ile 0,005 arasındadır. Bu tabloda da sig değeri 0,000 olduğu için sayı normal değerdedir. Faktör analizi tablosuna, güvenilirlik analizi yaparken çıkarılan sorular eklenmemiştir.

Rotated Component Matrix

Bu tablo, hangi sorunun hangi faktör altında hangi değere sahip olduğunu gösteren tablodur. Değerlerin hepsi %50’nin üzerindedir. %50’nin altında kalan 5 numaralı sorunun (Teknolojinin bu kadar gelişmemiş olduğu dönemlerde hayat daha iyiydi / iyidir.) üç faktör altındaki değeri de %50’nin altında olduğu için o soru tablodan çıkarılmıştır. Faktör 1 değeri 0,443, Faktör 2 değeri 0,422 ve Faktör 3 değeri ise 0,425’di.

Faktör1 altındaki sorular: 3, 4, 11, 18

Faktör2 altındaki sorular: 2, 8, 10, 19

Faktör3 altındaki sorular: 1, 6, 9.

TABLO 8: Normallik Testi

Bu tabloda, faktörlerimizin normallikleri ölçüldü. 1 ve 2. Faktör gruplarının significant değerleri %5’in üzerinde olduğu için normal olduğunu söyleyebiliriz. 3. Faktör grubu ise %5’in altında olduğu için normal değildir. Diğer gruplar için T testi ve anova testi uygulanabilirken, bunun için alternatif test uygulanmıştır.

TABLO 10: Anova ve Homojenlik Testi

Bu test, birinci ve ikinci faktörler için uygulanmıştır. Aşağıdaki tablo homojenlik tablosudur. Sig değeri %5’in üzerinde olduğundan homojendir, diyebiliriz. Anova tablosunda ise sig değeri %5’in üstünde olduğundan anlamlı bir farklılık yoktur. Anova tablosunda kullanmam gereken ve kullandığım, eğitim durumu ve yaş gruplarından bir seçenek yalnızca bir kere seçildiğinden post hoc tablosu oluşmamıştr.

Tablo 11: Alternatif T Testi

Bu test üçüncü faktör grubu için yapılmıştır. Cinsiyet ve Medeni durum soruları kullanılmıştır. Sig değeri, her ikisi için de olması gereken %5 değerinden yüksek olduğu için anlamlı bir farklılık oluşmamıştır.

Tablo 13: Alternatif Anova Testi

Bu test, yalnızca üçüncü faktör grubu için uygulanmıştır. Yaş ve eğitim durumu grupları kullanılmıştır. Sig değeri, her ikisi için de olması gereken %5 değerinden yüksek olduğu için anlamlı bir farklılık oluşmamıştır

Tablo 14: Korelasyon Tablosu

Bu tablo, faktörlerin kendi aralarında anlamlı bir ilişki içinde olup olmadıklarını göstermektedir. Her biri arasındaki korelasyon değerleri 1’dir, tam korelasyon vardır. Sig değerleri 0,005’in üstünde olanların arasında ilişki kurulamamıştır.

Faktör 1 ve Faktör 2’ye bakacak olursak her iki faktör altındaki sorular teknolojinin hem yararı hem de zararı konusundaki cümleleri içermektedir. Teknolojinin zararı olduğunu düşünenlerin yanında, yararı olduğunu düşünenler de vardır. Hatta teknolojinin gelişiminde kendi katkıları olmalarını da isteyenler olmuştur.

Tablo 15: Çapraz Tablo ve Chi-Square tablosu

Cinsiyet ve Medeni durum arasında anlamlı bir ilişki oluşmuştur. Anketi dolduran kişilerden evli olan kadınların oranı %19,40, bekâr olanların oranı ise %64,50’dir.

Evli olan erkeklerin oranı %12,90 ve bekâr olan erkeklerin oranı %3,20’dir.

Totalde %32,30 oranında evli, %67,70 oranında bekâr bireylerin anketi çözdüğü görülmektedir.

KAYNAKÇA

• BEŞLİ, Z. (2007), Teknoloji ve Toplum: Ortaöğretim Öğrencilerinde Teknoloji Kullanımı ve Etkileri (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

• DİNÇ, M. (2015, Aralık). Teknoloji Bağımlılığı ve Gençlik. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 3(3), sayfa 31-65.

• TAILAITI, T. (2018), Dijital Medya ve Kültür Endüstrisi (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

• ÖZLEM, D. (2002), Teknoloji İnsanî Amaçlar İçin Bir Araçtır. Muğla Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, 8.

• AVŞAR ARIK, I. (2018), Teknoloji Bağımlılığı ve Sosyal Kimlik Oluşumu: Y Nesli (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

• ERTEM, F. (2006), Cep Telefonu Kullanımının İnsan İlişkilerine Etkisi (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Haliç Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.