Toplumsal Değer Nedir? Toplumsal Değerler ve Özellikleri

Toplumsal değer, toplum üyelerinin çoğunluğu tarafından kabul edilen, onların ortak duygu, düşünce ve amaçlarını yansıtan, genelleşmiş ahlâkî ilke veya inançlardır (Erdoğmuş, 1976: 115, Kızılçelik ve Ejder, 1992: 99).

Sosyolojide değerler insan davranışını belirleyen temel etkenlerden biri olarak kabul edilir ve sosyal bilimlerde bu kavramı ilk ele alanlar Thomas ve Znaniecki (Aktaran: Şahin, 2021) olmuştur. Buna göre farklı sosyal gruplar tarafından kabul edilen değerler, bireysel eylemlerin referans noktasıdır.

Toplumlar hem hayatta kalmak hem de refah içinde yaşamak amacıyla belli davranış kalıpları oluşturmak zorundadırlar. Bu davranış modellerinin yokluğunda, birey herhangi bir durum karşısında diğer bireylerin nasıl davranacağını bilemezse burada bir grup hayatı ve işbirliğinin oluşması da zorlaşır. Dolayısıyla her kültür, insan davranışlarına belli sınırlar koyar ve hayatı önceden kestirilebilir bir hale getirmeye çalışır (A.Haviland, 2008: 103). Toplumsal değerler bu kültür ağının bir unsurudur ve bireylerin herhangi bir davranış sırasında başvuracakları temel ölçütler, bu toplumsal değerlere göre belirlenir.

Toplumsal değerler neyin doğru, yanlış, iyi, kötü, güzel, çirkin, adil olduğu konusunda genel yargılara varılmasına olanak tanır. Dolayısıyla bu değerler hem bireylere yol göstermesi hem de toplumların ayırt edilmesini sağlaması bakımından pekiştirici ve kuşatıcı bir işlev üstlenmektedir.

Toplumsal Değerler Nelerdir? Örnekler

• Eşitlik
• Adalet
• Saygı
• Dürüstlük
• İyilik
• Doğruluk
• Sabır ve hoşgörü
• Vatanseverlik
• Özgürlük
• Güç
• Uyumluluk
• Geleneksellik (kültürel ve dinî uygulamalara ve anlayışlara karşı saygı ve bağlılık)
• Sorumluluklar (bireyin kendisine, ailesine, topluma karşı sorumlulukları)
• Cami ya da kilise gibi dinî yapıların kutsal ve önemli kabul edilmesi

Toplumsal Değerlerin Özellikleri Nelerdir?

Fichter (2006: 167) değerlerin özelliklerini şu şekilde sıralamaktadır:

1. Toplumsal değerler toplumun üyeleri tarafından paylaşılırlar; burada tek bir bireyin etkisi değil, çoğunluğun uzlaşması söz konusudur.
2. Toplumsal değerler toplumun üyeleri tarafından ciddiye alınırlar; bireyler için bu değerler, sosyal gereksinimlerin karşılanması ve ortak refahın korunması için gerekli görülür.
3. Toplumsal değerlere bazen coşkular eşlik eder; kişiler, kabul ettikleri bu yüce değerler uğruna özveride bulunurlar, hatta bazen onlar uğruna dövüşür veya ölürler.
4. Toplumsal değerler süreklidir; dil, aile, okul, kitle iletişim araçları vb. ile değerler kuşaktan kuşağa aktarılırlar.
5. Toplumsal değerler toplumun ürünüdür; bireyler direkt toplumdaki temel değerlerin içine doğarlar. Toplumsallaşma sürecinde bireye toplumun örf ve adetleri, temel değerleri ve normları öğretilmekte, bu değerleri benimsemeyen bireyler toplum tarafından ayıplanmakta, dışlanmakta veya cezalandırılmaktadır.
6. Toplumsal değerler değişime açıktır; felsefede toplumsal değerlerle ilgili yapılan çalışmalarda, aynı değerin farklı çağlarda veya farklı toplumlarda başka başka şekillerde anlaşıldığını, bu nedenle değişmez bir değerin olamayacağını savunanlar olmuştur. Örneğin Rokeach ve Williams da değerlerin değişime açık olduklarını belirtenler arasındadır (Aktaran: Kuşdil ve Kağıtçıbaşı, 2000: 60).

· Değerler değiştiğinde bireyin davranışında da farklılıklar görülmekte ve benlik kavramı etkilenmektedir (Sarı, 2005).

· Toplumsal açıdan değerlerin değişmesi, sosyal ve kültürel değişime neden olmaktadır.

Toplumsal Değerleri Etkileyen Faktörler Nelerdir?

• Basın yayın organları: Basın, toplumun değer yargılarıyla çatışmayan mesajlar vermelidir (Güz, 1991: 630).
• Aile: Toplumsal değerler, aile değerleri, dinî değerleri aktarmada ailenin rolü önemlidir.
•  Eğitim: Toplumsal değerlerin bireye kazandırılmasında eğitim kurumunun önemli rolü vardır ve bu noktada öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının değer tercihleri, bireylerin değer kazanımını etkilemektedir (Sarı, 2005).
• İçinde bulunulan dönemin değer anlayışı.
• Toplumu oluşturan çoğunluk kesimin (örn. gençler gibi) değer algısı ve/veya sahip olduğu değerler.
• Siyaset
• Sosyal medya ve teknoloji
• Batılılaşma
• Modernleşme ve/veya kültür erozyonu
• Dinî ve ahlâkî değerlerin toplumdaki etkisinin azalması
• Bireysellik ve bencillik anlayışının artması

Değerler Toplumdan Topluma Değişiklik Gösterir Mi?

Parsons’a göre (Ritzer, 2019: 64) kültürel sistemler her toplumda kendi kültürel özgünlüğünü barındıran değerleri ve normları içermektedir. Bu anlamda değerler, toplumların yüzyıllar süren birikimlerle ortaya koydukları bir kültür ürünüdür. Dolayısıyla toplumdan topluma farklılaşmaktadır.

Toplumsal normlar ya da davranış kalıpları aracılığıyla ifade edilebilen değerler, toplumdaki iç bütünlüğü ve düzeni sağlar. Örneğin çocuklardan, yaşlanan ebeveynlerine kötü davranmamaları ve onlarla ilgilenmeleri beklenir. Fakat bu toplumsal beklentilerin içerikleri, her toplumun kültür yapısına göre farklılık gösterebilir.

Toplumsal Değer ve Normlar Arasındaki İlişki

Toplumsal değerler, kendi içinde norm ve kuralları da barındırmaktadır; hangi normun kabul edilip edilmeyeceği, değerler aracılığıyla belirlenmektedir.

Toplumsal değerler gibi normlar da kültürlere göre şekillenen kurallardır ve bu ikisi birbirinden etkilenmektedir.

Sosyal normlar da toplumsal değerler gibi toplumun bir ürünüdür ve her ikisinin de kuşatıcı işlevi vardır.

Oxford sözlüğünde norm “kural olarak benimsenmiş, yerleşmiş ilkeye ya da yasaya uygun durum” şeklinde tanımlanmıştır. Dolayısıyla toplum denetimini sağlamak için yasalarca belirlenmiş kuralların dışında, toplumun resmî olmayan araçlarına, yani toplumsal değerlere de ihtiyaç duyulmaktadır.

Toplumdaki davranışları düzenleyen sosyal normlar moda, gelenek-görenek, örf, âdet ve töre şeklinde sıralanabilir (Eroğlu, 2015: 300). Bunlar resmî olmayan normlardır. Resmî normlar ise devlet organları tarafından düzenlenen, yazılı ve yaptırımı olan kurallardır. Dolayısıyla her norm, aynı derecede öneme sahip değildir. Örneğin toplum içinde yüksek sesle kahkaha atmak ile başkasının malına zarar vermek aynı yaptırıma tabi tutulmaz. Burada normların ödül ve ceza sistemiyle güvence altına alındığı söylenebilir. Buna göre istenmeyen davranışlar ceza yoluyla ortadan kaldırılırken, norma uygun olan davranışlar ise ödüllendirilir ve pekiştirilir.

Sosyal normlar aracılığıyla birey, toplumla uyumlu davranmaya itilmekte; bu anlamda sosyal normlar toplumu düzenleyen, denetleyen ve dengeleyen bir işlev üstlenmektedir.

Kaynakça

• Erdoğmuş, Zeki (1976), “Değerler, Norm ve Sosyal Kontrol”, Sosyoloji, N. Nirun ve Z. Erdoğmuş, MEB Yay. Ankara.
• Eroğlu, E. (2015). GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SOSYAL NORMLAR. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi , (50) , 299-308
• Fichter, Joseph (2006), Sosyoloji Nedir, çev. Nilgün Çelebi, Anı Yayıncılık, Ankara.
• Güz, N. (1991). Yazılı basın ve aile ilişkileri, ss.629-634. Türk Aile Ansiklopedisi 2. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu.
• Kuşdil, M. Ersin ve Çiğdem Kağıtçıbaşı (2000), Türk Öğretmenlerinin Değer Yönelimleri ve Schwartz Değer Kuramı, Türk Psikoloji Dergisi, Yıl 15 (45), 59 – 76
• Ritzer, George (2019). Çağdaş Sosyoloji Kuramları ve Klasik Kökleri, çev. Irmak Ertuna, De Ki Basım yay. Ankara.
• Sarı, E. (2005). Öğretmen adaylarının değer tercihleri: Giresun Eğitim Fakültesi örneği. Değerler Eğitimi Dergisi, 3 (10), 75-90.
• Şahin, M. (2021). Değerler ve Değerlerin Sınıflanlandırılması. (Ağ Bağlantısı: https://www.researchgate.net/publication/357539664_Degerler_ve_Degerlerin_Siniflandirilmasi).
• William A.Haviland, Harald E.L.Prins, Dana Walrath, Bunny McBridge, Kültürel Antropoloji. İstanbul, Kaktüs Yay., 2008, s.103