Toplumsal Rol, Statü ve Rol Çatışması Nedir?

Toplumsal rol, bir dizi birbiriyle ilişkili davranış örüntüsü bir toplumsal işlev çevresinde kümelendiğinde ortaya çıkan bileşimdir. Statünün davranış boyutu olan rol, belirli bir statünün gerektirdiği görevleri yapma ve onun ayrıcalıklarından ve haklarından yararlanma biçimidir. Bir toplumsal konum işgal eden kişiden beklenen o konuma özgü eylemi, davranış ve tutumları belirler. Bireyler arasındaki karşılıklı, belli ilişkileri temsil eder. Kişinin hakları daima başka birinin görevleri ile belirlenir ve sınırlanır. Kral ve uyrukları, milletvekili ve seçmenleri, anne ile çocuk hep karşılıklı hak ve görevlerden oluşan rollere sahiptirler. Roller statünün dinamik görünümünü belirler. Statü bireyin toplumsal yerinin neresi olduğunu, toplumsal rol ise bireyin ne yaptığını anlatır.

Toplumsal Roller Neler?

Toplumsal roller; öğretmenlik, öğrencilik, parti üyeliği gibi şeyler olabilir. Örnek vermek gerekirse;

Bir öğretmenden öncelikli olarak beklenen rol; eğitim vermesi, bir öğrenciden beklenen rol  ise derslere devamlılığı ve bir doktordan beklenen öncelikli rol hastaları muayene etmesidir. Hayat boyunca her birey kendi rolüne uygun oynamak zorundadır.

Rol Gerilimi Nedir?

Rol gerginliği, rol yükümlülüklerini yerine getirmede hissedilen zorluktur. Rol gerginliğine toplumda sıkça rastlanmaktadır ve bireyler buna çeşitli çözüm yolları ararlar. Örneğin, bir birey anne, aynı zamanda öğretmen ve eştir ve modern zamanda rollerinin sorumluluğuna yetişmeye çalışırken rol gerilimi yaşar.

Toplumsal Rol Çatışması Nedir?

Toplumsal rol çatışması, rolün rolle çatışmasıdır. Kişinin üyesi olduğu bir gruptaki rolünün bir başka gruptaki rolü ile bağdaşmamasıdır. Çağdaş toplumlarda insanların rollerinin rol davranışları esnasında birbiriyle çatışan baskılar altında kalması, rol çatışmalarına yol açmaktadır. Örneğin, birey iyi bir babadır, iyi bir kocadır ancak iyi bir öğretmen değildir. Rol çatışmasının önlenmesi farklı biçimlerde gerçekleşebilir. Toplumun rollerden birisine daha fazla önem vermesi, kişisel tercihler rol çatışmasını çözümlemede kullanılabilir. Bazen rol çatışması sonucu rollerden bir ya da ikisinin gerektirdiği ideal uygunluktan eylemleri saptırması mümkündür.

İlginizi Çekebilir: Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Nedir?

Toplumda Sahip Olduğumuz Roller Nelerdir?

Toplumda sahip olduğumuz roller; öğrencilik rolü, anne-baba rolü, öğretmen rolü, eşlik rolü gibi rollerdir. Roller tekrarlanır, alışkanlık olarak devam eder ve toplumsal normlara göre yerine getirilir. Örneğin bir ailenin her üyesinin yerine getirmesi gereken belirli yinelenen davranış örüntüleri vardır. Bu davranış örüntülerinin sergilenmesi aile bireylerinin rollerini oynamalarında karşımıza çıkar. Toplumsal rol içinde oynandığı toplumsal grup tarafından anlamlandırılır. Herkes birçok role sahiptir. Toplumsallaşma sürecinde tüm temel toplumsal rolleri öğrenilmiştir. Yaşam boyunca da herkesin rolünü oynaması beklenir. Burada Goffman’ın dramaturji kuramının esintileri vardır. Kısaca Goffman’a göre bireyler gündelik hayatlarında bir toplumsal benlik inşa ederler ve buna bağlı olarak tıpkı bir tiyatro sahnesinde rol yapan oyuncular gibi etkileşim kurarlar.

Doğuştan Kazandığımız Toplumsal Roller Nelerdir?

Doğuştan kazandığımız toplumsal roller, anne, baba, çocuk, dede, torun, kardeş, vatandaş gibi rollerdir. Bu roller için herhangi bir vasıf sahibi olmanıza gerek yoktur.

Sonradan Kazandığımız Toplumsal Roller Nelerdir?

Sonradan kazandığımız toplumsal roller, sınıf başkanı olmak, meslek sahibi olmak, sporcu olmak gibi rollerdir. Bu roller, sizin çabanızla ortaya çıkar. Tecrübe, beceri ister.

Toplumsal Statü Nedir?

Toplumsal statü, toplumdaki kişilerin, bir birey için zihinsel olarak yaptıkları değerlendirme derecesidir. Bireyin işgal ettiği yer (konum, mevki) o kişinin statüsünü oluşturur. Bireyler arasında bireyin sosyal yerinin neresi olduğunu anlatır. Statüye ilişkin toplumsal değerlendirmeye statüsel saygınlık dersek bireyin içinde bulunduğu statüyle ilgili beklentileri ne denli başarılı olarak yerine getirdiği hakkındaki değerlendirme kişisel saygınlık adını alır.

Toplumsal Statü Örneği

Bireylerin toplum içinde birden fazla statüsü vardır. Örneğin; öğretmen, anne, öğrenci, çocuk, baba, avukat gibi. Toplumsal statü, bireyin toplumdaki yerine etkide bulunabilir.

Kazanılmış Statü Nedir?

Kazanılmış statü, kişilerin kendi çabaları, yetenekleri yoluyla elde ettikleri statülerdir. Birey kendi davranışları ile statüsünü yükseltir ya da azaltır. Örneğin; eğitim, diploma, meslek sahibi olma ve rütbe alma gibi.

Sonradan Kazanılmış Statü Nedir?

Sonradan kazanılmış statü, bir bireyin özgür iradesiyle elde ettiği kişisel yetenek ve çabayı yansıtan sosyal konumdur. Örneğin: servet ve sporcu olma gibi.

Anne Olmak Kazanılmış Statü Mü?

Kişinin kendi çabaları ve iradesi yoluyla elde ettiği bir statü çeşidi olduğundan anne olmak kazanılmış statüdür.

Statü Sembolü Ne Demek?

Statü sembolü, bireyin toplumsal değerler sistemi içindeki yönelişini diğer insanlara gösterme isteğidir. Bunlar aracılığıyla kişi, tercihlerini ve bunlara ulaşmadaki başarısını gösterir. Bunlardan giyim-kuşam, genel görünüm, yemek yeme biçimi, sık sık seyahat etmek, kültür-sanat etkinliklerine katılmak ve maddiyat statü göstergelerinden sayılır.

Statü Farklılıklarının Nedenleri Neler?

Statü farklılıklarının nedenleri, öncelikle verilmiş statü, insanların tercih ve iradesi dışında, doğumla elde edilen statülerdir. Örneğin insanın kadın ya da erkek olması, siyah renkte doğması, bir aileye bağlı olması kendi tercihi olmayıp, doğumsal belirleyicilerdir. Bunlar için kişinin herhangi bir katkısı söz konusu değildir. Bunların yanında soy bağı faktörü (bir kişinin soy bağı kişiye belli bir konum sağlar), yaş faktörü, cinsiyet faktörü gibi faktörler de bu statü içerisinde yer alır. Diğer kazanılmış statüde ise verilmiş statünün aksine bireyin iradesi, çabası ve yetenekleri devreye girer. Birey kendi davranışları ile statüsünü yükseltir ya da azaltır. Bunlar da servet, eğitim ve meslektir.

KAYNAKÇA

• Gönül İÇLİ (2015), Sosyolojiye Giriş Ders Notları
• Giddens Anthony (2000), Sosyoloji
• Fulcher&Scott(1999), Sociology, Oxford Unıversity Press
• Gönül İÇLİ (2012), Sosyolojiye Giriş

İlginizi Çekebilir: Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisi Nedir?